افتادگی رحم به وضعیتی گفته می شود که عضلات رحم ضعیف می‌شوند و رحم به سمت واژن افتادگی پیدا کرده یا داخل آن می افتد. افتادگی رحم بیشتر در زنان یائسه و زنانی که چند زایمان طبیعی داشته‌اند دیده می‌شود. عضلات، رباط‌ها و بافت‌های موجود در کف لگن از رحم، راست‌روده، واژن، مثانه و سایر اندام‌های لگنی، حمایت می‌کنند. وقتی این عضلات ضعیف یا آسیب‌دیده باشند، توانایی نگهداری اندام‌های لگنی را از دست می‌دهند و موجب افتادگی آن‌ها به داخل یا بیرون واژن می‌شوند. افتادگی رحم می‌تواند خفیف یا شدید باشد. در افتادگی ناقص، رحم تا حدودی وارد واژن می‌شود و موجب ایجاد برآمدگی در ناحیه واژن می‌گردد. در موارد شدیدتر، کل رحم می‌تواند از واژن خارج شود که به آن افتادگی کامل رحم گفته می‌شود.
| موضوع | توضیحات |
| علائم رایج | احساس سنگینی یا فشار در لگن، بیرون‌زدگی بافت از واژن، بی‌اختیاری ادرار یا دشواری در دفع ادرار، کمردرد، احساس ناراحتی هنگام رابطه جنسی. |
| درجات افتادگی | درجه ۱: رحم کمی پایین آمده است. درجه ۲: رحم به ورودی واژن نزدیک شده است. درجه ۳: رحم از دهانه واژن بیرون آمده. درجه ۴: رحم کاملاً خارج شده است. |
| علل ایجاد افتادگی | زایمان طبیعی سخت یا متعدد، افزایش سن و یائسگی، بلند کردن اجسام سنگین، چاقی، یبوست مزمن، کاهش سطح استروژن، ضعف مادرزادی عضلات لگن. |
| روش‌های تشخیص | معاینه فیزیکی توسط متخصص زنان، تست‌های عملکرد مثانه و روده، گاهی استفاده از سونوگرافی یا MRI برای ارزیابی دقیق‌تر. |
| روش‌های درمانی | تمرینات کگل (تقویت عضلات کف لگن)، استفاده از پساری (وسیله‌ای داخل واژن)، هورمون‌درمانی (در صورت یائسگی)، جراحی (در موارد شدید). |
| درمان‌های جراحی | هیسترکتومی (برداشتن رحم)، جراحی ترمیم کف لگن، جراحی با لاپاراسکوپی یا واژینال برای بازگرداندن رحم به جای خود. |
| راه‌های پیشگیری | انجام منظم تمرینات کف لگن، جلوگیری از یبوست، اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین، حفظ وزن سالم، کنترل سرفه مزمن و ترک سیگار. |
مراحل افتادگی رحم
پزشک ممکن است از سیستمی برای درجه بندی میزان افتادگی استفاده کند. این مراحل شامل موارد زیر است:
- مرحله اول: رحم به بخش بالایی واژن افتادگی پیدا می‌کند.
- مرحله دوم: رحم به بخش پایینی واژن سقوط می‌کند.
- مرحله سوم: رحم از واژن بیرون زده است.
- مرحله چهارم: کل رحم به طور کامل از واژن خارج شده است.
افتادگی رحم چقدر شیوع دارد؟
این بیماری نسبتاً رایج بوده و با افزایش سن احتمال بروز آن افزایش می‌یابد، به‌ویژه در زنانی که چندین بار زایمان طبیعی داشته‌اند.
چقدر افتادگی رحم جدی است؟
افتادگی رحم می‌تواند بر فعالیت‌های روزمره تأثیر بگذارد. موارد خفیف معمولا نیازی به درمان ندارند، اما در موارد شدید ممکن است باعث مشکلاتی در دفع ادرار یا مدفوع یا احساس ناراحتی شدید شود. افتادگی رحم معمولا بیشتر به عنوان یک مسئله کیفیت زندگی در نظر گرفته می‌شود و زمانی درمان می‌شود که علائم آن باعث اختلال در زندگی روزمره شوند.
علائم افتادگی رحم چیست؟
برخی زنان با موارد خفیف ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. اما با پیشرفت افتادگی، رحم ممکن است فشاری بر مثانه یا روده وارد کند و علائم زیر ظاهر شوند:
- دشواری در ورود تامپون یا سایر ابزارها به داخل واژن
- یبوست
- مشکلات در ادرار کردن، مانند نشت ادرار، تکرر ادرار یا فوریت ادرار
- مشاهده یا احساس بیرون‌زدگی بافت از واژن
- احساس سنگینی یا کشیدگی در لگن
- احساس تخلیه ناقص مثانه هنگام ادرار کردن
- مشکلات ادراری مانند نشت ادرار یا بی‌اختیاری
- مشکل در دفع مدفوع که نیاز به فشار دادن واژن با انگشتان برای کمک به دفع وجود دارد
- احساس نشستن روی یک توپ کوچک
- احساس تماس بافت واژینال با لباس زیر
- فشار یا ناراحتی در ناحیه لگن یا کمر
- مشکلات جنسی مانند احساس شل بودن بافت واژینال
دلایل افتادگی رحم
افتادگی رحم نتیجه تضعیف عضلات و بافت‌های حمایتی لگنی است. عواملی که موجب ضعف این عضلات می‌شوند شامل موارد زیر است:
- زایمان طبیعی
- افزایش سن در زمان اولین زایمان
- زایمان سخت یا آسیب هنگام تولد
- تولد نوزاد با وزن زیاد
- اضافه وزن یا چاقی
- کاهش سطح هورمون استروژن پس از یائسگی
- یبوست مزمن یا زور زدن مداوم هنگام دفع
- سرفه مزمن یا ابتلا به برونشیت
- بلند کردن اجسام سنگین به صورت مکرر
چگونه افتادگی رحم تشخیص داده می‌شود؟
پزشک با انجام معاینه لگنی افتادگی رحم را تشخیص می‌دهد. در طول معاینه، پزشک با استفاده از ابزاری به نام اسپکولوم داخل واژن را بررسی می‌کند. گاهی از شما می‌خواهد که سرفه کنید یا فشار وارد کنید، تا میزان ضعف عضلات لگنی شما را ارزیابی کند.
چگونه می‌توان افتادگی رحم را درمان کرد؟
درمان شامل روش‌های جراحی و غیرجراحی است که بسته به شدت افتادگی، میزان سلامت عمومی، سن و اینکه آیا قصد بارداری در آینده دارید یا نه، انتخاب می‌شود:
روش‌های غیرجراحی:
- تمرینات کگل: انقباض عضلات کف لگن (مانند جلوگیری از ادرار) برای چند ثانیه و سپس رها کردن آن می‌تواند در تقویت عضلات موثر باشد. انجام روزانه ۳–۴ نوبت و هر بار ۱۰ بار توصیه می‌شود.
- پساری واژینال: وسیله‌ای لاستیکی یا پلاستیکی با شکل حلقه‌مانند که توسط پزشک در واژن قرار داده می‌شود تا رحم را بالا نگه دارد. این وسیله باید مرتباً شسته و قبل از رابطه جنسی خارج شود.
- رژیم غذایی و سبک زندگی: افزایش مصرف فیبر و مایعات برای جلوگیری از یبوست و حفظ وزن سالم به کاهش فشار روی لگن کمک می‌کند.
روش‌های جراحی:
- هیسترکتومی (برداشتن رحم): با جراحی رحم برداشته می‌شود. این عمل از طریق شکم یا واژن انجام می‌شود. پس از این جراحی، امکان بارداری از بین می‌رود.
- ترمیم بدون هیسترکتومی: در این روش، رحم مجدداً در موقعیت طبیعی خود قرار داده شده و با استفاده از رباط‌های لگنی مستحکم می‌شود.
اگر افتادگی رحم درمان نشود چه می‌شود؟
در موارد خفیف ممکن است نیاز به درمان نباشد، اما در صورت شدید بودن، دیگر اندام‌های لگنی مثل مثانه و روده نیز ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند. بنابراین درمان در مواقعی که علائم مشکل‌ساز هستند ضروری است.
آیا می‌توان رحم افتاده را به داخل برگرداند؟
خیر، تنها پزشک می‌تواند این کار را انجام دهد. به هیچ‌وجه خودسرانه اقدام به برگرداندن رحم نکنید.
چگونه خطر افتادگی رحم را کاهش دهیم؟
با وجود اینکه عواملی مانند یائسگی یا زایمان قابل پیشگیری نیستند، اما می‌توان با این اقدامات ریسک را کاهش داد:
- حفظ وزن سالم و ورزش منظم
- انجام تمرینات کگل
- ترک سیگار
- استفاده از تکنیک‌های صحیح هنگام بلند کردن اجسام سنگین
- جلوگیری از یبوست و زور زدن هنگام دفع
نکات ایمن برای بلند کردن اجسام
از بلند کردن اجسام سنگین یا بالاتر از سطح کمر خودداری کنید. هنگام بلند کردن، پاها را باز کرده و کمر را صاف نگه دارید. از زانوها و ران‌ها برای بلند شدن استفاده کنید و از خم شدن از ناحیه کمر بپرهیزید. شیء را به بدن نزدیک نگه دارید و با عضلات شکم سفت‌شده، آن را بلند کنید. هنگام بلند کردن نچرخید؛ ابتدا با پاها جای خود را تغییر دهید.
آیا افتادگی رحم می‌تواند دوباره رخ دهد؟
در برخی افراد، مخصوصاً کسانی که افتادگی شدید، چاقی یا سن کم‌تر از ۶۰ سال دارند، امکان بازگشت مجدد افتادگی پس از درمان وجود دارد.
عوارض افتادگی رحم
افتادگی رحم اغلب با افتادگی سایر اندام‌های لگنی همراه است. انواع دیگر افتادگی اندام‌ها شامل:
- افتادگی قدامی (کشیده شدن مثانه به داخل واژن به علت ضعف بافت بین مثانه و سقف واژن)، که به آن سیستوسل یا افتادگی مثانه گفته می‌شود.
- افتادگی خلفی واژن (برآمدگی راست‌روده به داخل واژن به علت ضعف بین راست‌روده و قسمت پایینی واژن) که می‌تواند باعث ایجاد مشکل در دفع شود. این حالت، رکتوسل نیز نامیده می‌شود.
کلام آخر
افتادگی رحم شرایطی نسبتاً رایج در زنان پس از چندین زایمان یا پس از یائسگی است. اگر علائمی مانند برآمدگی در واژن یا فشار در ناحیه لگن دارید، حتماً با پزشک مشورت کنید. درمان‌هایی وجود دارد که می‌تواند قبل از تأثیرگذاری بر سایر اندام‌ها، وضعیت شما را بهبود بدهد.
منابع: clevelandclinic، mayoclinic
