اضطراب جدایی یکی از اختلالات سلامت روان است که کودکان و بزرگسالان را درگیر می‌کند. فردی که به این اختلال دچار است، هنگام جدایی یا تصور جدایی از شخصی که با او وابستگی عاطفی شدید دارد، دچار ترس یا اضطراب بیش از حد می‌شود. شدت این اضطراب با وضعیت واقعی و با سن و مرحله رشدی فرد همخوانی ندارد. در کودکی اغلب کودک به والدین وابسته است و در بزرگسالی فرد به شریک عاطفی یا والدین وابسته است. نوزادان معمولاً هنگام ترک مادر خود دچار چنین حالتی می‌شوند. چرا که اضطراب جدایی بخشی طبیعی از رشد دوران نوزادی است و معمولاً تا ۳ سالگی از بین می‌رود. ولی بعضی کودکان بزرگ‌تر، فراتر از سن طبیعی، اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند.
علائم اختلال اضطراب جدایی چیست؟
برای تشخیص اختلال اضطراب جدایی، لازم است فرد دست‌کم ۳ مورد از علائم زیر را داشته باشد:
- ناراحتی شدید هنگام جدایی از فردی که به او وابسته است یا حتی پیش‌بینی این جدایی.
- نگرانی مفرط در مورد اینکه اتفاق بدی (مانند تصادف یا مرگ) برای فرد وابسته بیفتد.
- ترس از اینکه برای خودش اتفاقی بیفتد (مانند گم‌شدن یا ربوده‌شدن) که باعث جدایی شود.
- امتناع از ترک خانه یا رفتن به مدرسه، کار یا جاهای دیگر به علت ترس از جدایی.
- ترس از تنها بودن، حتی در اتاقی جدا در خانه بدون فرد وابسته.
- امتناع از خوابیدن بدون حضور فرد وابسته.
- داشتن کابوس‌های مکرر درباره جدایی (مانند آتش‌سوزی یا قتل).
- علائم جسمی مثل دل‌درد، سردرد، تهوع یا استفراغ هنگام جدایی یا تصور جدایی. نوجوانان یا بزرگسالان ممکن است همچنین دچار تپش قلب یا سرگیجه شوند (این موارد در کودکان کوچک‌تر کمتر دیده می‌شود).
تشخیص اضطراب جدایی در کودکان
بسته به سن کودک، علائم ممکن است متفاوت باشند. کودکان پیش‌دبستانی معمولا نمی‌توانند احساساتشان را بیان کنند و فقط مضطرب می‌شوند یا گریه می‌کنند. کودکان بزرگ‌تر ممکن است به‌وضوح درباره ترس‌ها و کابوس‌هایشان صحبت کنند. اگر با وجود مخالفت کودک، جدایی را اعمال کنید، ممکن است کودک در محیط جدید (مثل مدرسه) غمگین، بی‌انگیزه و دور از تعامل با دیگران باشد.
تشخیص اضطراب جدایی در بزرگسالان
نگرانی در مورد کسانی که دوستشان داریم طبیعی است، اما در این اختلال، شدت نگرانی با موقعیت واقعی همخوانی ندارد. ممکن است فرد برای ماندن نزد عزیزش از کار منصرف شود یا دائما به او پیام دهد و تا زمان پاسخ گرفتن، دچار اضطراب باشد. گاهی فرد متوجه شدت غیرمنطقی نگرانی‌هایش نیست تا زمانی که فرد مقابل از این وضعیت ناراحت شود یا انتقاد کند.
علت اختلال اضطراب جدایی
علت دقیق این اختلال مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. مثلا ممکن است فرد با تغییرات ژنتیکی متولد شود که بر عملکرد مواد شیمیایی مغز تأثیر می‌گذارد. تجربه‌های دشوار زندگی مانند طلاق والدین یا فوت عزیزان می‌تواند از عوامل محیطی مؤثر باشد. این عوامل ممکن است باعث ایجاد تغییراتی موسوم به “تغییرات اپی‌ژنتیک” شوند که روی نحوه عملکرد ژن‌ها تأثیر می‌گذارند.
عوامل خطر اضطراب جدایی
در کودکان، خطر ابتلا بالا می‌رود اگر:
- عزیزی را از دست داده باشند.
- تجربه موقعیت استرس‌زا مانند طلاق والدین داشتند.
- به مدرسه یا محل جدیدی منتقل شده‌اند.
- سابقه خانوادگی اضطراب داشته باشند.
در بزرگسالان نیز عوامل زیر می‌توانند مؤثر باشند:
- تجربه داغ‌دیدگی یا بیماری عزیزان.
- تغییرات عمده مانند ازدواج، مهاجرت یا پدر/مادر شدن.
- سابقه اختلال اضطراب در کودکی.
- ابتلا به سایر اختلالات سلامت روانی در بزرگسالی.
عوارض اختلال اضطراب جدایی
- در کودکان: افت تحصیلی به دلیل ناتوانی در تمرکز، مشکلات ارتباطی و اجتماعی، فقدان فرصت یادگیری استقلال.
- در بزرگسالان: اختلال در تمرکز کاری یا زندگی روزمره، تنش در روابط به‌ویژه با افراد وابسته، ممانعت از سفر یا تجربه‌های رشددهنده زندگی.
درمان اضطراب جدایی
اولین و مهم‌ترین درمان اختلال اضطراب جدایی «روان‌درمانی» به ویژه از نوع «درمان شناختی-رفتاری (CBT)» است. این درمان به فرد کمک می‌کند تا بفهمد افکارش چگونه احساسات و رفتارهایش را شکل می‌دهند. سایر روش‌های درمانی درمان دیالکتیکی رفتاری (DBT)، خانواده درمانی و دارو درمانی است.
- داروهای رایج برای کودکان (بالای ۶ سال): فلوکستین (Prozac®)، سرترالین (Zoloft®)، پاروکستین (Paxil®)
- دارو برای بزرگسالان: داروهای ضدافسردگی مانند SSRIها.، داروهای ضد اضطراب مانند بنزودیازپین‌ها
نکاتی برای مقابله با اضطراب جدایی
۱. ابتدا جدایی‌های کوتاه‌مدت را تمرین کنید
می‌توانید از جدایی‌های کوتاه شروع کنید؛ مثلاً فرزندتان را چند دقیقه نزد کسی که او را خوب می‌شناسد بگذارید و به مغازه بروید. این‌کار باعث احساس راحتی او در نبود شما می‌شود. سپس به‌مرور زمان مدت جدایی را افزایش دهید و از افراد ناآشناتر استفاده کنید.
۲. درباره کاری که بعداً با هم انجام می‌دهید صحبت کنید
با کودک درباره کاری که هنگام دیدار مجدد انجام خواهید داد، صحبت کنید تا چیزی برای چشم‌انتظار بودن داشته باشد. مثلاً بگویید: «وقتی مامان برگرده، با هم می‌ریم خرید تا برای شام غذا بگیریم.»
۳. چیزی آرامش‌بخش همراه کودک بگذارید
می‌توانید چیزی که کودک را به یاد شما می‌اندازد مثلاً شالی که بوی شما را دارد یا اسباب‌بازی محبوبش همراه او بگذارید تا در نبود شما احساس آرامش کند.
۴. خداحافظی را به تجربه‌ای مثبت تبدیل کنید
وقتی کودک را ترک می‌کنید، حتی اگر خودتان ناراحت یا نگران هستید، لبخند بزنید و با اعتماد به نفس و خوشحال خداحافظی کنید. کودک به خوبی تنش شما را احساس می‌کند. با فراهم کردن تجربه‌هایی از خداحافظی همراه با دیدارهای شاد، در حال آموزش یکی از مهم‌ترین درس‌های زندگی به کودک هستید.
پیشگیری از اضطراب جدایی
این اختلال روش پیشگیری قطعی ندارد. ولی والدین و مراقبین با ایجاد ارتباط صمیمانه و گفت‌وگوی آزاد با کودک، می‌توانند بسیاری از چالش‌ها را کاهش دهند. به کودک اطمینان دهید که حتی اگر کنارش نیستید، فقط یک تماس تلفنی با او فاصله دارید. همچنین با مشورت پزشک بتوانید انتقال کودک به مدرسه یا شرایط جدید را تسهیل کنید.
اضطراب جدایی چقدر رایج است؟
شایع‌ترین اختلال اضطرابی در کودکان زیر ۱۲ سال (حدود ۴ درصد) است. در بزرگسالان بین ۱ تا ۲ درصد شیوع دارد (یعنی از هر ۵۰ بزرگسال، یک نفر به این اختلال مبتلاست).
منابع: clevelandclinic، nhs
