بسیاری از زنان آرزو دارند روزی فرزند داشته باشند. اما اگر هنوز شریک زندگی مناسب خود را پیدا نکرده‌اید، برای پیشرفت در حرفه‌تان به زمان بیشتری نیاز دارید، می‌خواهید به اهداف دیگری در زندگی برسید، یا در شرف انجام یک درمان پزشکی هستید که ممکن است روی باروری شما تأثیر بگذارد، فریز کردن تخمک یکی از گزینه‌هایی است که می‌تواند به شما در تحقق رویاهای مادری کمک کند.
استخراج و ذخیره تخمک‌ها برای استفاده در آینده (به نام کرایوپریزرویشن) می‌تواند بهترین شانس بارداری را در آینده فراهم کند، به‌ویژه اگر در معرض درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی، درمان اندومتریوز شدید، جراحی‌های تأیید جنسیت یا بیماری‌های خودایمنی که بر باروری تأثیر می‌گذارند باشید.
چه کسانی کاندیدای مناسبی برای فریز کردن تخمک هستند؟
برای بسیاری از زنان، عامل اصلی، “ساعت بیولوژیکی” آن‌هاست. در اصطلاح پزشکی، به این معناست که هر چه سن بالا می‌رود، هم تعداد تخمک‌ها و هم کیفیت آن‌ها کاهش می‌یابد. در نهایت، زمانی که یائسگی (معمولاً بین ۴۵ تا ۵۵ سالگی) فرا می‌رسد، تخمک‌گذاری به‌طور کامل متوقف می‌شود. اگر به سرطان مبتلا شده‌اید، امکان فریز کردن تخمک‌ها به نوع سرطان و زمان در دسترس پیش از شروع درمان بستگی دارد. برخی افراد هم ممکن است دلشان بخواهد اهدای تخمک برای دیگران انجام دهند.
سن مهم‌ترین عامل در موفقیت فریز کردن تخمک
ذخیره تخمک‌ها از حدود سن ۳۷ سالگی به سرعت کاهش می‌یابد. تا سن ۴۳ سالگی، ۹۰٪ از تخمک‌های یک زن غیرطبیعی هستند، به این معنا که پتانسیل بارداری آن‌ها کاهش یافته است. زنانی که قبل از ۴۰ سالگی تخمک‌های خود را فریز می‌کنند، شانس بیشتری برای بارداری در آینده دارند. اما پزشک می‌تواند آزمایش‌هایی را انجام دهد تا تعیین کند که آیا فریز کردن تخمک برای شما مناسب است یا خیر. فریز کردن تخمک بعد از ۴۰ سالگی معمولاً توصیه نمی‌شود.
مراحل فریز کردن تخمک چگونه است؟
فرایند فریز کردن تخمک‌ها اگرچه شامل چندین مرحله است، اما نسبتاً ساده و مشابه روش لقاح آزمایشگاهی (IVF) است. تنها تفاوت در این است که پس از برداشت تخمک‌ها، به‌جای لقاح دادن، آن‌ها را ذخیره می‌کنیم.
مراحل فرایند فریز تخمک:
- ۱. تزریق هورمون‌های تحریک تخمک‌گذاری: روزانه ۲ تا ۳ داروی هورمونی را طی ۱۰-۱۲ روز تزریق می‌کنید. این هورمون‌ها باعث می‌شوند گروهی از تخمک‌ها هم‌زمان بالغ شوند.
- ۲. انجام آزمایش‌های پزشکی برای ارزیابی رشد تخمک‌ها: ۴ تا ۶ سونوگرافی لگنی و آزمایش‌های مکرر خون برای بررسی وضعیت رشد انجام می‌شود.
- ۳. برداشت تخمک‌ها: زمانی که تخمک‌ها بالغ شوند، از طریق یک روش جراحی که با هدایت سونوگرافی انجام می‌شود، تخمک‌ها برداشت می‌شوند. این عمل حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان می‌برد و تحت بیهوشی انجام می‌شود.
- ۴. ارزیابی تخمک‌ها در آزمایشگاه: جنین‌شناس آزمایشگاه بررسی می‌کند که آیا تخمک‌ها بالغ هستند و پتانسیل باروری دارند یا خیر.
عوارض جانبی فریز کردن تخمک
عوارض جانبی این روش معمولاً خفیف و مرتبط با افزایش طبیعی سطح هورمون‌ها طی تحریک تخمدان‌هاست. عوارض جانبی احتمالی شامل موارد زیر است:
- تغییرات خلقی
- گرگرفتگی
- سردرد
- احساس حالت تهوع
- نفخ شکم
- گرفتگی خفیف در ناحیه رحم
- درد کم در ناحیه لگن پس از برداشت تخمک‌ها
تخمک‌ها در کجا نگهداری می‌شوند؟
پس از برداشت، تخمک‌ها تحت فرآیند “ویتریفیکاسیون” قرار می‌گیرند، که یک روش انجماد سریع است. آن‌ها در آزمایشگاه در مخازن حاوی نیتروژن مایع نگهداری می‌شوند. یک آزمایشگاه پیشرفته باید دارای استانداردهای زیر باشد:
- نظارت ۲۴ ساعته بر دما و عملکرد تجهیزات
- بررسی دستی دما به‌طور منظم
- مدیریت توسط جنین‌شناسان مجرب، تحت نظارت یک متخصص دارای مجوز از آزمایشگاه‌های فوق تخصصی
- دارای مجوز از اداره بهداشت و نظارت بر تست‌های آزمایشگاهی (CLIA)
زمان استفاده از تخمک‌های فریز شده
وقتی که آمادگی بارداری داشته باشید، گروهی از تخمک‌های فریز شده، ذوب و سپس لقاح داده می‌شوند. این کار با استفاده از اسپرم انجام می‌شود. از روش تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) استفاده می شود، زیرا روش‌های طبیعی لقاح پس از فریز کردن تخمک‌ها چندان موفق نبوده‌اند.
مدت زمان نگهداری تخمک‌ها چقدر است؟
تعداد مطالعات درباره مدت‌زمان پایداری تخمک‌های منجمد محدود است. اما جنین‌های منجمد شده برای بیش از ۱۰ سال، همچنان منجر به بارداری شده‌اند. به نظر می‌رسد که تخمک‌های فریز شده نیز عملکرد مشابهی داشته باشند.
هزینه فریز کردن تخمک
هزینه فریز کردن تخمک بسته به مرکز درمانی و بیمه متفاوت است. اما به‌طور کلی شامل داروهای تحریک تخمک‌گذاری، سونوگرافی‌ها و آزمایش‌های خون و برداشت تخمک‌ها از تخمدان‌ها است. ممکن است برای نگهداری از تخمک ها هم هزینه جداگانه ای دریافت شود. در ایران چند مرکز باروری مهم این کار را انجام می دهند. هزینه به‌طور متوسط بین ۵,۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ دلار برای هر سیکل تحریک تخمک‌گذاری برآورد می‌شود. هزینه‌های جانبی شامل مشاوره و آزمایش‌های تشخیصی، هزینه آزمایشگاه و داروها، هزینه برداشت و انجماد تخمک، هزینه نگهداری سالانه (۳۰۰ تا ۵۰۰ دلار در سال) است. در حال حاضر، هیچ پوشش بیمه‌ای از سوی دولت‌ها برای فریز تخمک برای دلایل غیرپزشکی وجود ندارد.
تخمک ها در کجا و چگونه نگهداری می شوند؟
فریز کردن تخمک شامل تحریک هورمونی تخمدان‌ها، سپس برداشت تخمک‌ها از طریق واژن و در نهایت انجماد و ذخیره آن‌ها برای آینده است. این روش توسط دو تکنیک اصلی انجام می‌شود:
- روش انجماد آهسته (Slow-Freezing)
- روش ویتریفیکاسیون (Vitrification – انجماد سریع)
ویتریفیکاسیون امروزه روش استاندارد محسوب می‌شود، زیرا میزان بقای تخمک و نرخ موفقیت بارداری را افزایش داده است.
در این روش، تخمک‌ها با استفاده از مواد محافظت‌کننده از انجماد (Cryoprotectants) داخل نیتروژن مایع در دمای بسیار پایین نگهداری می‌شوند تا از تشکیل کریستال‌های یخی که می‌توانند باعث آسیب به سلول شوند، جلوگیری شود.
نرخ موفقیت فریز تخمک چقدر است؟
طبق دستورالعمل ASRM-SART:
- میزان بقای تخمک‌ها پس از انجماد و باز شدن: ۹۰٪ تا ۹۷٪
- نرخ لقاح: ۷۱٪ تا ۷۹٪
- نرخ لانه‌گزینی در رحم: ۱۷٪ تا ۴۱٪
- نرخ بارداری بالینی: ۴.۵٪ تا ۱۲٪
اما باید توجه داشت که این داده‌ها از زنانی با میانگین سنی زیر ۳۰ سال به‌دست آمده است. نرخ موفقیت در زنان مسن‌تر کاهش می‌یابد. به‌عنوان‌مثال تخمین زده می‌شود که نرخ تولد زنده برای زنان زیر ۳۸ سال بین ۲٪ تا ۱۲٪ باشد.
مزایای احتمالی فریز تخمک و لقاح آزمایشگاهی (IVF)
روش فریز تخمک برای حفظ باروری زنان مبتلا به سرطان از اواخر دهه ۱۹۹۰ استفاده شده است. اکنون زنان سالم زیر ۳۸ سال نیز می‌توانند از این روش برای حفظ احتمال بارداری در آینده استفاده کنند. از مزایای این روش می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- امکان بارداری در سنین بالاتر با استفاده از تخمک‌های خود فرد
- کاهش خطر داشتن جنین با ناهنجاری‌های کروموزومی
- گزینه‌ای جایگزین برای فریز جنین، به‌خصوص برای افرادی که شریک زندگی ندارند یا از نظر اخلاقی با فریز جنین مشکل دارند.
خطرات پزشکی مرتبط با فریز تخمک و IVF
زنانی که قصد فریز تخمک دارند، باید درباره خطرات احتمالی این روش اطلاع داشته باشند:
- تحریک بیش از حد تخمدان‌ها
- خفیف تا متوسط: خستگی، تهوع، سردرد، درد شکمی و حساسیت سینه‌ها
- شدید (۰.۱٪ تا ۲٪ موارد): لخته‌های خونی، مشکلات تنفسی، درد شدید شکمی و کم‌آبی بدن
- افزایش ریسک سرطان‌های مرتبط با هورمون: شواهد علمی درباره ارتباط بین تحریک تخمدان با خطر سرطان پستان یا رحم، محدود و گاهی متناقض است.
- خطرات بارداری در سنین بالا: دیابت بارداری، پره‌اکلامپسی یا افزایش فشار خون بارداری، زایمان زودرس و تولد نوزاد با وزن کم
ملاحظات اجتماعی درباره فریز تخمک
فریز تخمک استفاده از فناوری پزشکی برای مقابله با روند طبیعی افزایش سن است. توجه رسانه‌ها و حمایت شرکت‌ها از فریز تخمک ممکن است زنان جوان را به انجام این کار تحت فشار قرار دهد. برخی پوشش‌های رسانه‌ای، بیش‌ازحد روی مزایای این روش تمرکز می‌کنند و خطرات آن را کمتر نشان می‌دهند. جامعه ممکن است به زنان فشار بیاورد که فریز تخمک را انتخاب کنند تا در آینده پشیمان نشوند.
تأثیرات بر جامعه و نقش پزشکان
پزشکان باید اطلاعات دقیقی درباره این گزینه به زنان ارائه دهند تا از ایجاد فشار اضافی جلوگیری شود. فریز تخمک یک روش پرهزینه است و باوجود تبلیغات، ممکن است تنها برای زنان مرفه در دسترس باشد. این فناوری با تأکید بر اهمیت فرزندآوری ژنتیکی، ممکن است فرضیه مادر شدن را برای زنان تقویت کند.
کلام آخر
تعداد زنان متقاضی فریز تخمک به دلیل افزایش سن، رو به افزایش است. باوجود مزایای حفظ باروری، هنوز شواهد کافی درباره تأثیرات طولانی‌مدت این روش وجود ندارد. افزایش آگاهی درباره هزینه‌ها، خطرات و مزایای این روش، به زنان کمک می‌کند تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری داشته باشند. مباحث اخلاقی، اجتماعی و مالی این روش باید مورد بررسی قرار گیرد.
منابع: hopkinsmedicine، ncbi
