لکنت زبان یک اختلال گفتاری است که با تکرار صداها، هجاها یا کلمات، کشیدن صداها و مکث‌های ناگهانی در گفتار مشخص می‌شود. فردی که لکنت دارد، دقیقاً می‌داند که چه می‌خواهد بگوید، اما در تولید جریان طبیعی گفتار مشکل دارد. این اختلال گفتاری ممکن است همراه با رفتارهای ناشی از تلاش برای گفتار روان مانند پلک زدن سریع یا لرزش لب‌ها باشد.
لکنت زبان می‌تواند بر کیفیت زندگی، روابط اجتماعی و فرصت‌های شغلی فرد تأثیر منفی بگذارد و درمان آن ممکن است هزینه‌های زیادی به همراه داشته باشد. شدت لکنت در طی روز ممکن است متفاوت باشد ؛ به‌طور کلی، صحبت کردن در مقابل جمع یا مکالمه تلفنی ممکن است لکنت را شدیدتر کند، درحالی‌که آواز خواندن، خواندن متن با صدای بلند یا صحبت کردن همزمان با دیگران ممکن است به‌طور موقت لکنت را کاهش دهد.
شیوع لکنت زبان چقدر است؟
تقریباً ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان در مقطعی از زندگی خود دچار لکنت می‌شوند که ممکن است از چند هفته تا چند سال ادامه داشته باشد. پسران ۲ تا ۳ برابر بیشتر از دختران دچار لکنت می‌شوند و با افزایش سن، این تفاوت جنسیتی نیز بیشتر می‌شود؛ تعداد پسرانی که لکنت پایدار دارند، ۳ تا ۴ برابر بیشتر از دختران است. بیشتر کودکان در نهایت لکنت خود را به‌طور طبیعی پشت سر می‌گذارند ؛ حدود ۷۵ درصد از کودکان بهبود می‌یابند ، اما ۲۵ درصد دیگر ممکن است لکنت را به‌عنوان یک اختلال ارتباطی مادام‌العمر تجربه کنند.
انواع لکنت زبان
مکانیسم‌های دقیق ایجاد لکنت هنوز به‌طور کامل شناخته نشده‌اند ، اما لکنت معمولاً به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
لکنت رشدی
لکنت رشدی در کودکان خردسال در حین یادگیری مهارت‌های گفتاری و زبانی دیده می‌شود. این رایج‌ترین نوع لکنت است. لکنت رشدی زمانی رخ می‌دهد که توانایی‌های زبانی کودک نمی‌تواند تقاضای گفتاری او را برآورده کند.
مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که تفاوت‌هایی در ساختار مغز افراد مبتلا به لکنت، در مقایسه با افراد فاقد لکنت، وجود دارد. همچنین، عوامل ژنتیکی در این نوع لکنت نقش دارند. از سال ۲۰۱۰، محققان ۴ ژن مرتبط با لکنت را شناسایی کرده‌اند که جهش در این ژن‌ها ممکن است به لکنت منجر شود.
لکنت عصبی (نوروژنیک)
لکنت عصبی بعد از سکته مغزی، آسیب به سر یا سایر صدمات مغزی ایجاد می‌شود. در این نوع، مغز در هماهنگی میان بخش‌های مختلف مرتبط با گفتار مشکل دارد و این امر منجر به اختلال در تولید گفتار روان می‌شود. در گذشته، تصور می‌شد که تمامی لکنت‌ها ناشی از عوامل روانی (مانند ضربه‌های عاطفی) هستند؛ اما امروزه مشخص شده است که لکنت روان‌شناختی بسیار نادر است.
لکنت پایدار: این همان لکنت رشدی است که تا بزرگسالی ادامه دارد.
لکنت اکتسابی: این لکنت در اثر بیماری یا آسیب‌هایی که بر مغز تأثیر می‌گذارند، ایجاد می‌شود.
چه کسانی دچار لکنت زبان می‌شوند؟
لکنت زبان می‌تواند برای هر کسی رخ دهد، اما احتمال بروز آن در مردان چهار برابر بیشتر از زنان است. لکنت رشدی همیشه در دوران کودکی رخ می‌دهد. این مشکل می‌تواند از سن ۲ سالگی تا ۷ سالگی آغاز شود. میانگین سن شروع آن حدود ۳ سالگی است و ۹۵٪ از کودکان قبل از ۴ سالگی علائم را نشان می‌دهند. لکنت پایدار یک بیماری در بزرگسالان است که از دوران کودکی آغاز شده است. لکنت اکتسابی می‌تواند در هر سنی رخ دهد. این نوع بیشتر در اثر آسیب یا بیماری‌هایی که به مغز صدمه می‌زنند، ایجاد می‌شود.
علائم لکنت زبان چیست؟
صحبت کردن نیاز به هماهنگی بین ماهیچه‌های صورت، دهان، گلو، قفسه سینه و شکم دارد. لکنت موجب حرکات غیرقابل‌کنترل یا اسپاسم در ماهیچه‌های مرتبط با گفتار می‌شود. برای تشخیص لکنت، فرد حداقل باید یکی از هفت نشانه زیر را داشته باشد:
- تکرار صداها یا هجاها: معمولاً این اتفاق روی هجا یا صدای اول یک کلمه رخ می‌دهد.
- کشیدن صداها یا هجاها: فرد روی یک هجای خاص گیر می‌کند و آن را بیشتر از حد معمول می‌کشد.
- مکث‌های نامناسب در وسط کلمات: توقف‌های غیرضروری و طولانی در میان یک کلمه.
- انسداد (بلوک): مکث‌های مکرر در گفتار، چه به‌صورت سکوت و چه با صدایی مانند “اِم” یا “آه”.
- تغییر کلمات: وقتی فردی روی یک کلمه گیر می‌کند، آن را با کلمه دیگری جایگزین می‌کند.
- تأکید بیش‌ازحد: فشار یا تنش زیاد روی یک کلمه یا بخش از یک کلمه.
- تکرار کلمات تک‌هجایی: مانند “من” یا “آن”.
ویژگی‌های دیگر لکنت زبان
- گسترش اسپاسم: حرکت‌های عضلانی ناشی از لکنت ممکن است به سایر بخش‌های بدن مانند صورت، گردن، شانه‌ها و بازوها منتقل شود.
- توسعه حرکات یا رفتارهای خاص: مانند پلک زدن غیرمعمول، دوری از تماس چشمی، چین دادن صورت یا مشت‌کردن دست‌ها هنگام لکنت.
- تأثیر احساسات: لکنت معمولاً زمانی که فرد خسته، هیجان‌زده، مضطرب یا تحت‌فشار باشد، بدتر می‌شود.
- فعالیت‌های خاصی لکنت را تحریک نمی‌کنند: مانند صحبت با حیوانات، خواندن با صدای بلند و آواز خواندن.
- تأثیر بر سلامت روان: لکنت می‌تواند باعث خجالت، ناامیدی یا شرمندگی شود و احتمال بروز اضطراب یا افسردگی را افزایش دهد.
دلایل لکنت زبان چیست؟
علت دقیق لکنت هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل زیر می‌توانند نقش داشته باشند:
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر فرد دچار لکنت باشد، احتمال بروز آن سه برابر بیشتر است.
- ژنتیک: تغییرات در DNA ممکن است در بروز لکنت نقش داشته باشند.
- تفاوت‌های ساختاری در مغز: افرادی که لکنت دارند، معمولاً در بخش‌هایی از مغز که عضلات گفتاری را کنترل می‌کنند، تفاوت‌هایی دارند.
لکنت زبان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک با گوش‌دادن به علائم لکنت و بررسی تاریخچه سلامت فرد، سن شروع علائم و زمان‌هایی که لکنت رخ می‌دهد، این وضعیت را تشخیص می‌دهد. لکنت رشدی و پایدار معمولاً توسط پزشک اطفال شناسایی می‌شود. لکنت اکتسابی نیاز به آزمایش‌هایی مانند سی‌تی اسکن، ام‌آر‌آی و پت اسکن دارد زیرا ممکن است نشانه‌ای از سکته مغزی یا آسیب مغزی باشد.
چگونه لکنت درمان می‌شود؟
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای لکنت وجود ندارد، اما روش‌های درمانی متنوعی در دسترس هستند که با توجه به سن، نیازهای ارتباطی و ویژگی‌های فردی بیمار انتخاب می‌شوند.
درمان لکنت زبان در کودکان
درمان زودهنگام می‌تواند از تبدیل شدن لکنت رشدی به یک مشکل مادام‌العمر جلوگیری کند. برخی از راهکارهای توصیه‌شده برای والدین:
- ایجاد محیطی آرام و بدون استرس برای گفتار کودک
- گوش دادن فعال و توجه به محتوای صحبت‌های کودک، نه چگونگی گفتن آن
- صحبت کردن با سرعت کم و به‌صورت آرام
- صبر کردن و اجازه دادن به کودک برای تکمیل جملات خود بدون قطع کردن حرف او
- گفتگو صادقانه با کودک در مورد لکنت در صورت تمایل او
درمان لکنت زبان در بزرگسالان
برای نوجوانان و بزرگسالان، درمان‌ها معمولاً شامل موارد زیر است:
- کنترل سرعت گفتار
- تنظیم تنفس
- پیشرفت تدریجی از کلمات ساده به جملات پیچیده‌تر
- مدیریت اضطراب در موقعیت‌های گفتاری
دارودرمانی
هیچ دارویی به‌طور خاص برای لکنت تأیید نشده است، اما داروهای مورد استفاده در درمان صرع، اضطراب یا افسردگی گاهی برای کاهش لکنت تجویز می‌شوند. بااین‌حال، عوارض جانبی این داروها می‌تواند استفاده طولانی‌مدت را دشوار کند.
دستگاه‌های الکترونیکی کمک‌کننده
برخی از افراد از دستگاه‌هایی استفاده می‌کنند که صدای اصلاح‌شده خودشان را در گوششان پخش می‌کند تا احساس کنند که با فرد دیگری در حال صحبت هستند. این روش می‌تواند به بهبود روانی گفتار در بعضی از افراد کمک کند، اما تحقیقات بیشتری برای اثبات تأثیرات پایدار این دستگاه‌ها موردنیاز است.
آیا لکنت قابل پیشگیری است؟
تنها نوع قابل پیشگیری لکنت، لکنت اکتسابی است که می‌توان با کاهش خطر سکته مغزی یا آسیب مغزی از آن جلوگیری کرد.
آیا لکنت نوعی اضطراب است؟
خیر، لکنت یک اختلال گفتاری است، اما اضطراب می‌تواند آن را تشدید کند و بالعکس.
کلام آخر
لکنت ممکن است آزاردهنده باشد، اما نباید مایه شرمندگی باشد. بسیاری از افراد موفق در تاریخ، از جمله رهبران مشهور، بازیگران، ورزشکاران و… با این مسئله روبه‌رو شده‌اند و آن را مدیریت کرده‌اند. گفتاردرمانی و سایر روش‌های درمانی می‌توانند به شما کمک کنند تا با اعتمادبه‌نفس صحبت کنید.
منابع: nidcd، cincinnatichildrens، clevelandclinic
