اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یک اختلال روان‌پزشکی است که ممکن است در افرادی که یک رویداد آسیب‌زا، مجموعه‌ای از رویدادها یا شرایط سخت را تجربه کرده یا شاهد آن بوده‌اند، رخ دهد. علائم PTSD ممکن است شامل فلش‌بک (تجدید خاطرات ناخواسته)، کابوس، اضطراب شدید و افکار غیرقابل کنترل درباره رویداد باشد. با روان درمانی و دارو درمانی می توان ptsd را درمان کرد.
چه عواملی باعث PTSD می شوند؟
بیشتر افرادی که رویدادهای آسیب‌زا را تجربه می‌کنند، طی مدت کوتاهی دچار مشکلاتی در سازگاری و مقابله می‌شوند. اما به مرور زمان و با مراقبت از خود، معمولاً بهتر می‌شوند. اگر علائم شدیدتر شوند، ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابند و توانایی فرد در انجام کارهای روزمره را مختل کنند، احتمال دارد که فرد به PTSD مبتلا شده باشد. نمونه‌هایی از رویدادهای آسیب‌زا که می‌توانند منجر به PTSD شوند:
- بلایای طبیعی
- تصادفات شدید
- حملات تروریستی
- جنگ و درگیری‌های نظامی
- تجاوز جنسی و آزار جنسی
- ضربه‌های تاریخی (تجربیات تلخ جمعی مثلاً نسل‌کشی‌ها و برده‌داری)
- خشونت خانگی
- قلدری و آزار اجتماعی
PTSD در گذشته با نام‌های مختلفی مانند “شوک جنگی” در جنگ جهانی اول و “خستگی جنگی” بعد از جنگ جهانی دوم شناخته شده است. اما امروزه می‌دانیم که PTSD فقط مختص کهنه‌سربازان نیست و می‌تواند در هر فردی، با هر قومیت، ملیت یا فرهنگی و در هر سنی اتفاق بیفتد.
شیوع PTSD
۳.۵٪ از بزرگسالان هر سال به PTSD مبتلا می‌شوند. ۸٪ از نوجوانان ۱۳ تا ۱۸ ساله در طول زندگی خود دچار PTSD می‌شوند. تقریباً ۱ نفر از هر ۱۱ نفر در طول زندگی خود PTSD را تجربه می‌کند. زنان دو برابر بیشتر از مردان به PTSD مبتلا می‌شوند.
تجربیات افراد مبتلا به PTSD
افراد مبتلا به PTSD ممکن است بدون هیچ کنترل خاصی دچار افکار و احساسات ناراحت‌کننده‌ای درباره رویداد آسیب‌زا شوند که مدت‌ها پس از پایان حادثه ادامه دارد. ممکن است فرد حمله را از طریق فلش‌بک یا کابوس‌ها بارها تجربه کند. ممکن است احساس غم، ترس یا خشم شدیدی داشته باشد. ممکن است احساس جدایی و فاصله از دیگران داشته باشد. ممکن است از موقعیت‌ها یا افرادی که یادآور حادثه هستند، دوری کند. واکنش‌های شدیدی نسبت به موارد عادی مانند صدای بلند یا لمس ناگهانی داشته باشد.
تشخیص PTSD
تشخیص PTSD به مواجهه مستقیم با یک رویداد آسیب‌زا بستگی دارد. این مواجهه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تجربه مستقیم یک رویداد آسیب‌زا
- مشاهده وقایع آسیب‌زا که برای دیگران رخ داده است
- شنیدن اخبار یک رویداد آسیب‌زا که برای اعضای خانواده یا دوستان نزدیک رخ داده است
- قرار گرفتن مداوم در معرض جزئیات وحشتناک یک آسیب (مانند افسران پلیسی که دائماً با پرونده‌های کودک‌آزاری مواجه می‌شوند)
علائم PTSD
علائم PTSD ممکن است در سه ماه اول پس از وقوع رویداد آسیب‌زا یا حتی سال ها بعد ظاهر شود. این علائم برای بیش از یک ماه طول می‌کشند و می‌توانند مشکلات جدی در محیط‌های کاری، اجتماعی و روابط شخصی ایجاد کنند. همچنین می‌توانند بر توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر بگذارند. علائم PTSD به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
- ۱. خاطرات مزاحم و ناخواسته
- ۲. اجتناب
- ۳. تغییرات منفی در تفکر و احساسات
- ۴. تغییرات در واکنش‌های جسمی و عاطفی
۱. خاطرات مزاحم و ناخواسته
علائم این دسته شامل موارد زیر است:
- خاطرات ناراحت‌کننده و غیرقابل‌کنترل از رویداد آسیب‌زا که بارها و بارها بازمی‌گردند.
- تجدید خاطرات رویداد مانند اینکه دوباره در حال رخ دادن است (فلش‌بک).
- کابوس‌ها و خواب‌های ناراحت‌کننده درباره رویداد.
- واکنش‌های احساسی و فیزیکی شدید نسبت به هر چیزی که یادآور آن رویداد باشد.
۲. اجتناب
- اجتناب از فکر کردن یا صحبت کردن درباره رویداد آسیب‌زا.
- دوری از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی که یادآور آن رویداد باشند.
۳. تغییرات منفی در تفکر و احساسات
علائم این دسته شامل موارد زیر است:
- افکار منفی درباره خود، دیگران یا جهان.
- احساسات پایدار منفی از جمله ترس، سرزنش، گناه، خشم یا شرم.
- مشکلات حافظه، از جمله فراموش کردن بخش‌های مهم رویداد آسیب‌زا.
- احساس دوری از خانواده و دوستان.
- عدم علاقه به انجام فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند.
- ناتوانی در تجربه احساسات مثبت.
- احساس بی‌حسی احساسی.
۴. تغییرات در واکنش‌های جسمی و عاطفی
این علائم که به علائم برانگیختگی نیز شناخته می‌شوند، عبارتند از:
- به‌راحتی وحشت‌زده شدن یا ترسیدن
- همیشه در حالت آماده‌باش بودن و انتظار خطر داشتن
- رفتارهای پرخطر یا خود ویرانگر، مانند مصرف بیش‌ازحد الکل یا رانندگی با سرعت بالا
- مشکلات خواب
- مشکل در تمرکز
- تحریک‌پذیری، فوران خشم یا رفتار پرخاشگرانه
- واکنش‌های جسمی مانند تعریق، تند شدن نفس، تپش قلب سریع یا لرزش بدن
- علائم PTSD در کودکان زیر ۶ سال نیز می‌تواند شامل این موارد باشد:
- بازسازی مجدد رویداد آسیب‌زا از طریق بازی کردن.
- دیدن کابوس‌های ترسناک که ممکن است مستقیماً به رویداد مربوط نباشند.
شدت علائم PTSD
شدت علائم PTSD ممکن است در طول زمان تغییر کند. افزایش استرس کلی یا مواجهه با یادآورهای رویداد آسیب‌زا (مانند تاریخ وقوع حادثه) می‌تواند علائم را تشدید کند. صدای یک انفجار ناگهانی (مانند ترکیدن لاستیک ماشین) ممکن است خاطرات یک سرباز جنگ بازگرداند. دیدن یک گزارش خبری در مورد تجاوز جنسی ممکن است فردی را که چنین تجربه‌ای داشته، دچار یادآوری غیرقابل‌کنترل کند.
درمان PTSD
همه افرادی که تجربه‌های آسیب‌زا را پشت سر می‌گذارند، لزوماً به PTSD مبتلا نمی‌شوند. بسیاری از افراد با حمایت خانواده و دوستان یا به مرور زمان بهبود می‌یابند. اما افرادی که با مشکلات شدید و مداوم روبه‌رو می‌شوند، نیاز به درمان حرفه‌ای دارند.
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی PTSD است. این روش شامل موارد زیر است:
- درمان پردازش شناختی (CPT): تغییر افکار و احساسات منفی ناشی از آسیب مانند احساس گناه و شرم
- درمان مواجهه طولانی‌مدت: روبه‌رو شدن تدریجی با رویداد در یک محیط کنترل‌شده برای کاهش اضطراب
- درمان شناختی-رفتاری متمرکز بر تروما (TF-CBT): مخصوص کودکان و نوجوانان مبتلا به PTSD
- درمان حساسیت‌زدایی با حرکات چشم (EMDR): کمک به پردازش خاطرات آسیب‌زا از طریق حرکات چشم و تمرین‌های ذهنی
دارودرمانی
برخی داروها می‌توانند علائم PTSD را کاهش دهند، از جمله:
- داروهای ضدافسردگی (SSRIs و SNRIs) برای کمک به کاهش اضطراب و افسردگی
- داروهای کاهش‌دهنده اضطراب و تحریک عصبی
- داروهای کنترل کابوس‌ها و مشکلات خواب
- روش‌های درمانی مکملی مانند:
- طب سوزنی
- یوگا
- حضور در گروه‌های حمایتی و همیاری
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر برای بیش از یک ماه پس از رویداد آسیب‌زا، افکار و احساسات ناراحت‌کننده داشتید و این افکار شدید بودند یا بر زندگی روزمره شما تأثیر گذاشتند، حتماً به پزشک مراجعه کنید. درمان زودهنگام می‌تواند از بدتر شدن علائم PTSD جلوگیری کند. اگر شما یا فردی که می‌شناسید دچار افکار خودکشی است، با یک دوست نزدیک یا یکی از اعضای خانواده صحبت کنید.
کلام آخر
PTSD یک اختلال روانی است که در اثر مواجهه با رویدادهای آسیب‌زا ایجاد می‌شود. با حمایت خانواده و اطرافیان ممکن است این بیماری به راحتی درمان شود ولی توصیه می شود در صورت دیدن علائم به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنید و تحت درمان قرار گیرید. شاید برخی افراد این بیماری را تجربه کرده باشند ولی جایی برای صحبت در مورد آن نداشته باشند، بنابراین اگر چنین تجربه هایی دارید در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.
منابع: psychiatry، mayoclinic
