نفخ یا گاز یا باد معده و روده به تجمع گاز در دستگاه گوارش گفته می‌شود که ممکن است باعث ناراحتی شکمی شود. ممکن است باد معده در زنان بیشتر دیده شود که دلایل خاص خودش را دارد. گرچه این یک فرآیند طبیعی بدن است، برخی عادات غذایی یا بیماری‌های گوارشی می‌توانند آن را تشدید کنند. در بیشتر مواقع تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی به کاهش نفخ کمک می‌کند.
چگونه گاز در دستگاه گوارش ایجاد می‌شود؟
هنگام غذا خوردن، نوشیدن یا حتی بلع آب دهان، مقدار کمی هوا نیز بلعیده می‌شود که در معده و روده جمع می‌شود. همچنین با هضم غذا، باکتری‌های روده بزرگ گاز تولید می‌کنند. برخی غذاها هنگام تجزیه در دستگاه گوارش گوگرد آزاد می‌کنند که می‌تواند باعث بوی ناخوشایند گاز شود. به طور متوسط، افراد ۸ تا ۱۴ بار در روز گاز روده دفع می‌کنند (چه از راه دهان یا مقعد).
علل باد معده یا نفخ چیست؟
نفخ می‌تواند کاملاً طبیعی یا ناشی از یک مشکل گوارشی باشد.
علل بیرونی: بلع هوا هنگام غذا خوردن، نوشیدن یا زیاد شدن بزاق (مثلاً به‌دلیل حالت تهوع یا ریفلاکس اسیدی)
علل درونی: گاز تولیدی از تجزیه ناقص غذاها در روده توسط باکتری‌ها
علت باد معده در زنان
باد معده یا نفخ زیاد در زنان می تواند به دلایل مختلفی باشد که زندگی زنان را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث می شود در بسیاری از مواقع حس خوبی نداشته باشند. از جمله دلایل این مشکل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات هورمونی: نوسانات هورمونی در طول چرخه قاعدگی، به‌ویژه در روزهای قبل از پریود، می‌تواند باعث کندی گوارش، احتباس مایعات و در نتیجه نفخ شود. برخی زنان حتی در تخمک‌گذاری هم این علامت را تجربه می‌کنند.
- تغذیه و نوع غذاها: مصرف زیاد حبوبات (لوبیا، عدس)، سبزیجات نفاخ مثل کلم و بروکلی، نوشابه‌های گازدار، غذاهای چرب یا سرخ‌شده، شیر و لبنیات در افرادی که عدم تحمل لاکتوز دارند می‌تواند منجر به تولید گاز شود.
- مشکلات گوارشی: برخی اختلالات دستگاه گوارش هم باعث تولید گاز می‌شوند، مثل سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS)، یبوست مزمن، عدم تعادل باکتری‌های روده و یبوست
- بلعیدن هوا: سریع غذا خوردن، زیاد صحبت کردن هنگام غذا، نوشیدن با نی، جویدن آدامس همگی می‌توانند موجب ورود هوای اضافی به معده و نفخ شوند.
- بارداری: در دوران بارداری، به‌ویژه سه‌ماهه اول و سوم، هورمون پروژسترون باعث شل شدن عضلات گوارشی شده و تخلیه معده را کند می‌کند. این موضوع همراه با فشار رحم روی روده‌ها، نفخ را تشدید می‌کند.
- استرس و اضطراب: استرس روی عملکرد روده‌ها تأثیر می‌گذارد و ممکن است باعث تحریک بیش از حد یا کند شدن حرکات گوارشی شود که به نفخ و باد معده منجر می‌شود.
چرا برخی غذاها گاز بیشتری تولید می‌کنند؟
بعضی غذاها حاوی قندها، نشاسته‌ها و فیبرهایی هستند که بدن نمی‌تواند به‌طور کامل آن‌ها را هضم کند. این مواد هضم‌نشده به روده بزرگ می‌رسند و باکتری‌ها شروع به تجزیه آن‌ها می‌کنند که سبب تولید گاز می‌شود. نمونه‌هایی از غذاهایی که سبب نفخ شدید می‌شوند موارد زیر هستند:
- سبزیجاتی مانند کلم، پیاز، جوانه کلم بروکسل
- غلات مانند گندم و جو
- حبوبات مثل لوبیا و عدس
- لبنیات
- نان و فرآورده‌های پخته‌شده با مخمر
تشخیص باد معده یا نفخ
برای شناسایی علت، پزشک ممکن است در مورد سابقه پزشکی و رژیم غذایی سؤال کند و ناحیه شکم را معاینه، لمس یا ضربه بزند. پزشک ممکن است درباره عادت‌های دفع، درد شکم بعد از غذا و مدت زمان وجود نفخ بپرسد. تهیه دفترچه غذایی برای ثبت خوراکی‌ها و علائم می‌تواند در تشخیص موثر باشد.
راهکارهای کاهش نفخ
- خوردن وعده‌های کوچک‌تر (۴ تا ۶ وعده در روز)
- آهسته غذا خوردن و خوب جویدن
- پرهیز از آدامس و نوشیدنی‌های گازدار
- ترک سیگار
- ورزش روزانه
- استفاده از پدهای کربنی برای جذب گاز
- استفاده از لبنیات کم‌لاکتوز
- پختن حبوبات پس از تخمیر
- مصرف پروبیوتیک (موثر در برخی افراد)
عوارض نفخ
- درد شکم
- استرس و ناراحتی اجتماعی
- اختلال در زندگی روزمره
چگونه نفخ در سالمندان را کاهش دهیم؟
- وعده‌های غذایی کوچک و مرتب
- آهسته خوردن و جویدن
- ورزش منظم
- نوشیدن دمنوش نعناع
- پرهیز از غذاهای سخت‌هضم
- اجتناب از نوشابه، آب‌میوه و مشروبات الکلی
- استفاده از دندان مصنوعی مناسب
غذاهای مناسب و راهکارهایی برای کاهش نفخ
- میوه‌های کم‌شکر و خام مانند زردآلو، آلبالو، بلوبری، کرن‌بری، گریپ‌فروت، هلو، توت‌فرنگی، هندوانه
- سبزیجات کم‌کربوهیدرات: لوبیا سبز، هویج، گوجه‌فرنگی، بامیه، بوک‌چوی
- دمنوش‌های گیاهی بابونه، رازیانه، نعناع و زردچوبه
غذاهایی که باید پرهیز کرد
- قندها: رافینوز (در لوبیا و سبزیجات سبز)، لاکتوز (لبنیات)، فروکتوز (پیاز، کنگر، گندم)، سوربیتول (شیرین‌کننده مصنوعی)
- نشاسته‌ها: سیب‌زمینی، ذرت، گندم
- فیبرها: افزودن ناگهانی فیبر زیاد می‌تواند باعث نفخ شود
پیشگیری از نفخ
- نجویدن آدامس
- خوردن آرام و کامل غذا
- استفاده نکردن از نی برای نوشیدن
- عدم نوشیدن نوشابه گازدار
- وعده‌های غذایی کوچک‌تر و بیشتر
- عدم مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی
- عدم مصرف دخانیات
- بررسی وضعیت دندان مصنوعی
- ورزش روزانه
کلام آخر
نفخ، خروج گاز از بدن از طریق مقعد است. این گاز از هوا و فرآیند هضم غذا توسط باکتری‌ها ایجاد می‌شود. نفخ واکنشی طبیعی است، اما رژیم غذایی، فعالیت، بیماری‌ها یا مصرف برخی داروها می‌تواند آن را تشدید کند.
منابع: healthline، medicalnewstoday
