شخصیتی سالم است که اجازه می‌دهد فرد با استرس‌های طبیعی زندگی کنار بیاید و روابط دوستی و عاشقانه‌ای پایدار و رضایت‌بخش برقرار کند. البته، همه افراد روزهای بدی را تجربه می‌کنند و ممکن است گاهی رفتارهای غیرمعمولی داشته باشند، اما وقتی یک شیوه ثابت و طولانی‌مدت از تفکر، رفتار و واکنش‌های احساسی ناسازگار باشد و باعث مشکلات در عملکرد و ناراحتی فرد شود، تشخیص اختلال شخصیت مطرح می‌شود.
اختلالات شخصیتی چیست؟
اختلال شخصیت یک مشکل طولانی‌مدت در نحوه نگرش و واکنش افراد است که باعث مشکلاتی در زندگی فردی و اجتماعی آن‌ها می‌شود. افراد مبتلا به این اختلالات معمولاً در درک احساسات خود و دیگران، پذیرش و تحمل مشکلات و ناراحتی‌ها و کنترل رفتارهای تکانشی و هیجانی مشکل دارند. این مشکلات می‌توانند بر روابط خانوادگی، فعالیت‌های اجتماعی، عملکرد شغلی و تحصیلی و کیفیت کلی زندگی تأثیر منفی بگذارند.
شکل‌گیری شخصیت
شخصیت افراد از اوایل زندگی شکل می‌گیرد و ترکیبی از عوامل زیر در آن نقش دارند:
✔ ژنتیک: برخی ویژگی‌های شخصیتی از طریق والدین به فرد منتقل می‌شوند و گاهی با عنوان خلق‌وخو شناخته می‌شوند.
✔ محیط: تجربیات، تعاملات اجتماعی، رویدادهای زندگی و روابط خانوادگی بر شخصیت تأثیر می‌گذارند.
علائم اختلالات شخصیت
برخی افراد مبتلا به اختلال شخصیت متوجه مشکل خود نمی‌شوند، زیرا الگوهای تفکر و رفتاری‌شان برایشان طبیعی به نظر می‌رسد. آن‌ها ممکن است مشکلات خود را به دیگران نسبت دهند.
انواع اختلالات شخصیت
بر اساس جدیدترین نسخه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR )، ۱۰ نوع اصلی از اختلالات شخصیت تشخیص داده شده‌اند. این اختلالات الگوهای طولانی‌مدت رفتار و تجربیات درونی هستند که از انتظارات اجتماعی فاصله دارند و حداقل دو مورد از زمینه‌های زیر را تحت تأثیر قرار می‌دهند:
- نحوه تفکر در مورد خود و دیگران
- سبک واکنش‌های احساسی
- نحوه برقراری ارتباط با دیگران
- شیوه کنترل رفتار فرد
اختلالات شخصیت در سه دسته کلی قرار می‌گیرند که شامل ویژگی‌های مشترک هستند:
گروه A: اختلالات شخصیت عجیب و نامتعارف
افراد مبتلا به B به طور کلی رفتارهایی دارند که شامل بی‌اعتمادی، دوری از دیگران یا افکار و رفتارهای عجیب است . این گروه شامل موارد زیر است:
اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid Personality Disorder)
این اختلال شامل بی‌اعتمادی و سوء‌ظن شدید نسبت به دیگران است. افراد پارانوئید:
- معتقدند دیگران قصد آسیب‌رساندن به آن‌ها را دارند
- فکر می‌کنند دیگران آن‌ها را فریب داده یا تحقیرشان می‌کنند
- به راحتی خشمگین می‌شوند و کینه‌توز هستند
اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid Personality Disorder)
این اختلال با بی‌احساسی و کناره‌گیری از روابط اجتماعی همراه است. چنین افرادی:
- ترجیح می‌دهند تنها باشند و از تعاملات اجتماعی لذت نمی‌برند
- واکنش احساسی کمی دارند و تحت تأثیر انتقاد یا تحسین قرار نمی‌گیرند
- نسبت به روابط احساسی و جنسی بی‌علاقه‌اند
اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (Schizotypal Personality Disorder)
این اختلال شامل رفتارهای عجیب‌وغریب، باورهای خرافی و سوء‌ظن بیش‌ازحد است. این افراد:
- معتقدند دیگران درباره آن‌ها صحبت می‌کنند
- در موقعیت‌های اجتماعی احساس اضطراب شدید دارند
- تصورات و برداشت‌های غیرواقعی مانند شنیدن صداهای خیالی دارند
گروه B: اختلالات شخصیت هیجانی و نمایشی
افراد دچار این اختلالات رفتارهای احساسی، نمایشی، تکانشی و گاهی غیرقابل پیش‌بینی دارند. این گروه شامل موارد زیر است:
اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder)
این اختلال با احساسات بیش‌ازحد و نیاز مفرط به جلب توجه همراه است. افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی:
- بدون توجه به موقعیت، رفتارهای نمایشی دارند
- در تعاملات اجتماعی بیش از حد احساساتی و اغواگرانه رفتار می‌کنند
- به سرعت با افراد جدید احساس نزدیکی می‌کنند و رازهای شخصی خود را به اشتراک می‌گذارند
اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder)
ویژگی اصلی اختلال شخصیت خودشیفته احساس برتری و خودبزرگ‌بینی است. چنین افرادی:
- خود را خاص و منحصر‌به‌فرد می‌دانند
- احساس می‌کنند حق برخورداری از امتیازات ویژه را دارند
- انتقاد را نمی‌پذیرند و نسبت به موفقیت دیگران حسادت می‌کنند
اختلال شخصیت ضداجتماعی (Antisocial Personality Disorder)
این اختلال با رفتارهای خودخواهانه، غیرمسئولانه، بی‌قانون و تکانشی مشخص می‌شود که نشان‌دهنده بی‌توجهی به حقوق دیگران است. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً راحت دروغ می‌گویند ، پرخاشگر هستند و عدم تطابق با قوانین اجتماعی دارند. نشانه‌های بارز این اختلال شامل:
- اهمال‌کاری در کار، نادیده گرفتن تعهدات، ولخرجی‌های بی‌حساب
- رانندگی پرخطر، مصرف مواد مخدر یا الکل
- نداشتن احساس گناه پس از آسیب زدن به دیگران
اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder)
اختلال شخصیت مرزی عمدتاً مشکلات در تنظیم احساسات را شامل می‌شود و باعث:
- ترس شدید از رها شدن و انجام رفتارهای افراطی برای جلوگیری از تنهایی
- تغییرات سریع در احساسات نسبت به دیگران
- واکنش‌های شدید احساسی و طغیان‌های خشم
- رفتارهای خودآسیب‌زننده مانند خودزنی، تلاش برای خودکشی
- رفتارهای تکانشی مانند قمار، مصرف مواد مخدر، ولخرجی
گروه C: اختلالات شخصیت مضطرب و ترسو
این اختلالات شامل تفکرات و رفتارهای مضطرب شدید هستند.
اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder)
این اختلال شامل خجالت شدید، فقدان عزت‌نفس و حساسیت بیش‌ازحد به انتقاد است. افراد مبتلا به این اختلال:
- در برقراری دوستی مشکل دارند و از تعاملات اجتماعی هراس دارند
- از ترس انتقاد و طرد شدن، از بیان احساساتشان خودداری می‌کنند
- مشاغل و فرصت‌های حرفه‌ای را به دلیل نیاز به تعامل با دیگران رد می‌کنند
اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder)
مشخصه اصلی این اختلال وابستگی شدید به دیگران برای تصمیم‌گیری و رفع نیازهای اساسی زندگی است. این افراد:
- نمی‌توانند مستقل تصمیم بگیرند و به تأیید دیگران نیاز دارند
- برای جلب توجه و حمایت دیگران کارهای ناخوشایند انجام می‌دهند
- پس از پایان یک رابطه، بلافاصله وارد رابطه ای جدید می‌شوند
اختلال شخصیت وسواسی-جبری (OCPD)
این اختلال شامل کمال‌گرایی افراطی، سرسختی، انعطاف‌ناپذیری و خست است. افراد مبتلا به این اختلال:
- درگیر جزئیات و نظم بیش‌ازحد می‌شوند
- بیش از حد کار می‌کنند و زمانی برای تفریح و خانواده ندارند
- اشیای قدیمی و بی‌ارزش را دور نمی‌ریزند
درمان اختلالات شخصیت
روان‌درمانی‌های مؤثر شامل درمان روانکاوی و تحلیل روانی، درمان دیالکتیکی (DBT)، درمان شناختی-رفتاری (CBT) و گروه‌درمانی و روان‌آموزی است. هیچ دارویی به طور خاص برای اختلالات شخصیت وجود ندارد، اما داروهایی مانند ضدافسردگی، ضدمیگرن و تثبیت‌کننده‌های خلق ممکن است برای کنترل برخی علائم مفید باشند.
منابع: psychiatry، mayoclinic
