ناتوانی‌های یادگیری بر نحوه پردازش اطلاعات در مغز کودک تأثیر می‌گذارند. انواع مختلف این اختلالات شامل دیسلکسی (اختلال خواندن) و اختلالات یادگیری غیرکلامی است. این ناتوانی‌ها قابل مدیریت هستند و با مداخلات مناسب، می‌توان به کودکان کمک کرد تا به شیوه‌ای متفاوت از دیگران یاد بگیرند.
ناتوانی یادگیری چیست؟
این اختلالات می‌توانند اطلاعات “کلامی” (مربوط به زبان و گفتار) و “غیرکلامی” (مانند مهارت‌های فضایی و اجتماعی) را تحت تأثیر قرار دهند. معمولاً در مهارت‌های خواندن، نوشتن و ریاضی نمایان می‌شوند و در انواع شدید و خفیف هستند. ناتوانی یادگیری بر هوش افراد تأثیر نمی‌گذارد و با اختلالات ذهنی متفاوت است. افراد مبتلا به LDs معمولاً سطح هوش متوسط یا بالاتر از حد متوسط دارند. بیشتر افراد در دوران کودکی متوجه ناتوانی‌های یادگیری خود می‌شوند، اما برخی در سنین نوجوانی یا بزرگسالی آن را کشف می‌کنند.
تفاوت بین “ناتوانی یادگیری” و “اختلال یادگیری” چیست؟
“اختلال یادگیری (Learning Disorder)” یک اصطلاح تشخیصی است که توسط متخصصان روان‌شناسی برای توصیف فردی که ملاک‌های خاصی را دارد، استفاده می‌شود. “ناتوانی یادگیری (Learning Disability)” یک اصطلاح قانونی است که در سیستم‌های آموزشی استفاده می‌شود.
انواع خاص اختلالات یادگیری
اختلال یادگیری خاص اصطلاحی است که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) برای توصیف ناتوانی‌هایی که در سه حوزه اصلی یادگیری بروز پیدا می‌کنند، استفاده می‌شود:
۱. دیسلکسی (Dyslexia): اختلال در خواندن
درک و پردازش کلمات نوشتاری دشوار است. مشکلاتی در یادگیری حروف الفبا، هجی کردن کلمات ساده و تشخیص صداهای حروف دیده می شود. دیسلکسی رایج‌ترین نوع ناتوانی یادگیری است و ۸۰٪ از این اختلالات را شامل می‌شود.
۲. دیسگرافیا (Dysgraphia): اختلال در نوشتن
مشکلات در تبدیل افکار به نوشتار، حتی با آموزش مناسب دیده می شود. دست‌خط ناخوانا، مشکلات در املای صحیح کلمات و نگه‌داشتن مداد به‌درستی از علائم این مشکل است.
۳. دیسکلکولیا (Dyscalculia): اختلال در یادگیری ریاضی
✅ عدم درک مفاهیم عددی، مشکلات در انجام محاسبات ساده و یادگیری جدول ضرب.
۴. اختلال یادگیری غیرکلامی (NVLD)
بر مهارت‌هایی که شامل زبان نیستند، مانند حل مسئله و درک نشانه‌های اجتماعی، تأثیر می‌گذارد. تقریباً ۵٪ از افراد دارای ناتوانی یادگیری دچار NVLD هستند. در این افراد مشکلاتی در شناخت زبان بدن، هماهنگی حرکتی و برنامه‌ریزی وجود دارد.
علائم ناتوانی‌های یادگیری
علائم بر اساس نوع اختلال متفاوت هستند، اما معمولاً شامل مشکلاتی در موارد زیر هستند:
🔹 شناسایی حروف و اعداد
🔹 یادگیری رنگ‌ها و علائم ریاضی
🔹 گسترش دایره لغات
🔹 قافیه‌سازی و تشخیص صداها در کلمات
🔹 ترتیب‌بندی صحیح داستان‌ها
🔹 تمرکز روی انجام تکالیف
🔹 نوشتن با دست‌خط خوب و خوانا
🔹 تبعیت از دستورات پیچیده
✅ علائم رفتاری اختلالات یادگیری
🔹 گریز از مدرسه و تکالیف
🔹 اجتناب از خواندن متون در حضور دیگران
🔹 سرزنش معلمان و محیط آموزشی برای نمرات پایین
🔹 بی‌ثباتی احساسی، طغیان‌های عصبی و نوسانات خلقی
به خاطر داشته باشید که داشتن این نشانه‌ها به تنهایی به معنای داشتن اختلال یادگیری نیست. تشخیص باید توسط متخصص صورت گیرد.
علل ناتوانی‌های یادگیری
علل دقیق ناتوانی‌های یادگیری هنوز کاملاً مشخص نیستند، اما برخی عوامل احتمالی عبارتند از:
عوامل ژنتیکی: اگر یکی از والدین یا بستگان نزدیک اختلال یادگیری داشته باشد، احتمال بروز آن در کودک افزایش می‌یابد.
زایمان زودرس: زایمان زودرس می‌تواند بر رشد مغز تأثیر بگذارد.
قرار گرفتن در معرض مواد مضر در دوران جنینی: مانند الکل، سیگار یا مواد مخدر.
تغذیه نامناسب در اوایل کودکی: کمبود مواد مغذی ممکن است یادگیری را دشوارتر کند.
آسیب‌های مغزی: مانند ضربه مغزی یا قرار گرفتن در معرض سموم مانند سرب.
ناتوانی‌های یادگیری با مشکلات حسی مانند ضعف بینایی یا شنوایی ارتباطی ندارند.
تشخیص اختلال یادگیری در کودکان
اولین کسانی که متوجه این علائم می‌شوند، معمولاً والدین یا معلمان هستند. برخی از مشکلاتی که ممکن است در کودک مشاهده شوند:
🔹 مشکل در خواندن، نوشتن یا حل مسائل ریاضی
🔹 مشکل در درک و پیروی از دستورات معلمان
🔹 مشکل در مرتب‌سازی اشیا بر اساس اندازه یا شکل
🔹 مشکل در درک مفهوم زمان
🔹 مشکل در مهارت‌های حرکتی مثل نوشتن و نقاشی
🔹 ناتوانی در تشخیص راست و چپ بعد از سنین دبستان
قبل از تشخیص اختلال یادگیری، سایر مشکلات جسمی و ذهنی که ممکن است بر یادگیری کودک تأثیر بگذارند، بررسی می‌شوند. روان‌شناسان مدارس یا روان‌شناسان کودک معمولاً این اختلالات را ارزیابی و تشخیص می‌دهند.
مدیریت و درمان ناتوانی‌های یادگیری
ناتوانی‌های یادگیری قابل درمان نیستند، اما با مداخله‌های مناسب، قابل مدیریت هستند. راهکارهای آموزشی شامل:
۱️⃣ تطبیق: استفاده از ابزارهای کمکی مانند کتاب‌های صوتی یا تایپ کردن به جای نوشتن دستی.
۲️⃣ تعدیل برنامه درسی: انجام تغییرات در روش آموزش برای کمک به کودک.
۳️⃣ توانبخشی آموزشی: بهره‌گیری از آموزش‌های ویژه برای بهبود مهارت‌های یادگیری.
کودکانی که ناتوانی یادگیری دارند، می‌توانند از برنامه آموزشی فردی (IEP) برخوردار شوند.
آینده کودکان دارای ناتوانی یادگیری
کودکانی که زودتر تشخیص داده شده و مداخله مناسب دریافت می‌کنند، بیشتر می‌توانند چالش‌های خود را مدیریت کنند. با تقویت نقاط قوت، آن‌ها می‌توانند به افراد موفق و خلاق تبدیل شوند.
چگونه می‌توان از اختلال یادگیری پیشگیری کرد؟
کارشناسان هنوز نمی‌دانند که چگونه می‌توان از بروز ناتوانی‌های یادگیری جلوگیری کرد. اما تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند تأثیر علائم را کاهش داده و کیفیت زندگی کودک را بهبود ببخشد. با دقت بر رفتارهای کودک و کمک گرفتن از متخصصان، می‌توان به پیشرفت او کمک کرد.
چگونه می‌توان به کودک مبتلا به اختلال یادگیری کمک کرد؟
اختلال یادگیری درمان قطعی ندارد، اما تشخیص زودهنگام و مداخله مناسب می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود توانایی‌های کودک داشته باشد. والدین نقش بسیار مهمی در کمک به کودک دارند. این نکات می‌توانند مفید باشند:
✅ با تیم درمان و معلمان همکاری کنید و برنامه آموزشی مناسبی برای کودک تدوین کنید.
✅ تا حد امکان محیط حمایتی و انگیزشی برای یادگیری در خانه ایجاد کنید.
✅ از خدمات حمایتی جامعه استفاده کنید و از گروه‌های والدین حمایت بگیرید.
کلام آخر
هر اختلال یادگیری ممکن است روی خواندن، نوشتن یا ریاضی تأثیر بگذارد. این مشکل بر اساس نقص در ساختار مغز یا کارکرد مواد شیمیایی مغزی ایجاد می‌شود. پزشک ابتدا سایر مشکلات را رد می‌کند، سپس ارزیابی روان‌شناختی برای تشخیص انجام می‌شود. درمان شامل کلاس‌های ویژه، گفتاردرمانی و در برخی موارد دارودرمانی است. مدارس موظفند برای این کودکان حمایت‌های آموزشی ارائه دهند.
منابع: hopkinsmedicine، clevelandclinic
