مهم‌ترین علائم اسکیزوفرنی شامل توهمات است که در آن فرد چیزهایی مانند شنیدن صداها یا دیدن اشکال و افراد خیالی را تجربه می‌کند که در دنیای واقعی وجود ندارند. شایع‌ترین توهم در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، شنیدن صداها است. توهمات در ذهن فرد به‌عنوان یک تجربه واقعی حس می‌شوند، زیرا تحقیقات نشان داده‌اند که هنگام شنیدن این صداها، نواحی خاصی از مغز فرد “فعال” می‌شوند.
برخی توهمات ممکن است ترسناک و تهدیدآمیز باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دوستانه و خوشایند به نظر برسند. این تجربه از فردی به فرد دیگر متفاوت است و افراد ممکن است محرک‌های خاصی برای توهمات خود داشته باشند.
توهمات در اسکیزوفرنی چیست؟
توهمات، تجربیات حسی هستند که برای فرد واقعی به نظر می‌رسند، اما در واقع زاییده تخیل او هستند. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است چیزهایی را ببینند، بشنوند، بو کنند، بچشند یا لمس کنند که در دنیای واقعی وجود ندارند. طبق تحقیقات، حدود ۷۰٪ از افراد دارای اسکیزوفرنی دچار توهمات حسی می‌شوند. بر اساس راهنمای DSM-5-TR ، توهمات یکی از پنج علامت اصلی اسکیزوفرنی است.
انواع توهمات در اسکیزوفرنی
توهمات به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- توهمات بینایی: دیدن اشیاء خیالی، اشخاص ناموجود یا تصاویر تحریف‌شده. شامل دیدن افراد فوت‌شده، کاراکترهای خیالی یا تصاویری عجیب‌وغریب.
- توهمات شنوایی: شنیدن صداهایی که وجود ندارند، مانند صداهای مبهم، موسیقی، گریه، زنگ زدن یا گفت‌وگوهای غیرواقعی. این مورد شایع‌ترین نوع توهم در اسکیزوفرنی است و حدود ۸۰٪ از بیماران آن را تجربه می‌کنند.
- توهمات لمسی: احساس لمس شدن توسط چیزی که وجود ندارد، مانند احساس خزیدن حشرات روی پوست.
- توهمات بویایی: احساس بوی غیرواقعی (مانند بوی نان سوخته یا دود).
- توهمات چشایی: احساس مزه‌های خیالی ، مانند مزه تلخ یا ترش بدون وجود ماده واقعی در دهان.
- بیشتر مبتلایان به اسکیزوفرنی چندین نوع از این توهمات را هم‌زمان تجربه می‌کنند (Multimodal Hallucinations). طبق یک مطالعه در سال ۲۰۱۶، ۵۳٪ از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دارای توهمات چندگانه بودند.
- از میان این انواع، توهمات شنوایی شایع‌ترین نوع در اسکیزوفرنی هستند. بین ۶۰ تا ۸۰ درصد از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دچار توهمات شنوایی می‌شوند.
هذیان‌ها و تفاوت آن‌ها با توهمات
هذیان‌ها نیز نوعی “قطع ارتباط با واقعیت” محسوب می‌شوند، اما برخلاف توهم، به ادراکات حسی مربوط نمی‌شوند. هذیان به این معنی است که فرد باورهای غلطی دارد که قابل تغییر نیستند، حتی اگر شواهدی در تضاد با این باورها ارائه شود.
✅ انواع رایج هذیان‌ها در اسکیزوفرنی:
- هذیان‌های آزار و تعقیب: باور به این که دیگران قصد آسیب زدن یا توطئه علیه فرد را دارند.
- هذیان‌های جسمی: باور به این که مشکلی در بدن فرد وجود دارد، مثلاً احساس تغییر شکل بدن.
- هذیان‌های عاشقانه: باور به این که فرد مشهوری عاشق او شده است.
- هذیان‌های بزرگ‌منشی: باور به داشتن توانایی‌ها، قدرت یا ارتباطات خارق‌العاده.
- هذیان‌های مذهبی: باور به این که فرد پیامبر یا برگزیده یک نیروی الهی است.
- هذیان‌های کنترل ذهن: باور به این که یک سازمان خارجی کنترل افکار و احساسات فرد را در دست دارد.
نمونه‌هایی از ترکیب توهمات و هذیان‌ها: احساس حرکت موجودات زیر پوست (ترکیب توهم لمسی و هذیان پارانوئیدی)، اعتقاد به توانایی ارتباط با مردگان، همراه با دیدن آن‌ها.
علل ایجاد توهمات در اسکیزوفرنی
هنوز علت دقیق توهمات مشخص نیست، اما برخی دلایل احتمالی شامل موارد زیر هستند:
- ✅ فعالیت غیرمعمول مغز: برخی از بخش‌های مغز مانند هیپوتالاموس و نواحی پارالمبیک در هنگام بروز توهم فعال‌تر هستند.
- ✅ عدم تعادل شیمیایی در مغز: میزان بیش از حد دوپامین در مغز با توهمات مرتبط است.
- ✅ عوامل محیطی و تجربیات زندگی: استرس‌های شدید، تروما (آسیب‌های روانی) و تجربیات استرس‌زا می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید توهمات شوند.
- ✅ سایر بیماری‌های روانی و عصبی: افسردگی شدید، اختلال دوقطبی، پارکینسون، آلزایمر، تب‌های شدید، کم‌خوابی، و سردردهای میگرنی می‌توانند باعث توهم شوند. مصرف مواد مخدر یا داروهای خاص نیز می‌تواند توهم ایجاد کند.
درمان توهمات در اسکیزوفرنی
روش‌های درمانی برای مدیریت توهمات اسکیزوفرنی شامل موارد زیر هستند:
- ✅ دارودرمانی: مهارکننده‌های دوپامین که از فعالیت بیش‌ازحد این ماده در مغز جلوگیری می‌کنند. داروهای ضدروان‌پریشی نسل اول و دوم می‌توانند شدت توهمات را کاهش دهند.
- ✅ روان‌درمانی: درمان شناختی-رفتاری (CBT): کمک به فرد برای مقابله با توهمات و درک واقعیت. آموزش مهارت‌های مدیریت استرس و اضطراب. درمان‌های یکپارچه متمرکز بر توهمات.
- ✅ حمایت و پشتیبانی برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی: کمک گرفتن از مشاوران، گروه‌های حمایتی، و تیم درمانی ضروری است.، خانواده و دوستان باید با علائم بیماری آشنا شوند و حمایت کافی ارائه دهند.
آیا ممکن است فردی اسکیزوفرنی داشته باشد اما دچار توهم نشود؟
اگرچه بیشتر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دچار توهمات می‌شوند، اما این یک الزام نیست. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً دچار توهم می‌شوند، اما همیشه این‌گونه نیست. همچنین، فقط به دلیل داشتن توهم، نمی‌توان گفت که فرد به اسکیزوفرنی مبتلاست.
کلام آخر
گرچه توهمات معمولاً با اسکیزوفرنی مرتبط هستند، اما می‌توانند در بیماری‌های دیگر نیز رخ دهند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به کاهش شدت توهمات کمک کند. اگر علائمی مشابه دارید، مراجعه به یک متخصص سلامت روان بسیار مهم است.
منابع: medicalnewstoday، healthline
