انواع فوبیا چیست و چرا افراد فوبیا دارند؟

فوبیا یک نوع اختلال اضطرابی است که باعث ایجاد ترس شدید و غیرمنطقی از یک موقعیت، موجود زنده، مکان یا شیء خاص می‌شود. افرادی که دچار فوبیا هستند، سبک زندگی خود را طوری تنظیم می‌کنند که از آنچه برایشان وحشتناک به نظر می‌رسد، دوری کنند. ترس آن‌ها معمولا خیلی بیشتر از تهدید واقعی آن محرک است. افرادی که از فوبیا رنج می‌برند، زمانی که در برابر عامل ترس خود قرار می‌گیرند، دچار استرس شدید می‌شوند که در برخی مواقع می‌تواند منجر به حملات پانیک (وحشت‌زدگی) شود.

علائم فوبیا

علائم فوبیا بسته به نوع آن متفاوت است، اما به‌طور کلی شامل موارد زیر می‌شود:

فوبیاهای پیچیده و تأثیر آن بر زندگی

فوبیاهای پیچیده مانند آگورافوبیا و اضطراب اجتماعی می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت روان و کیفیت زندگی فرد داشته باشند. مثلاً فرد مبتلا به آگورافوبیا ممکن است ترس از تنها ماندن یا حضور در فضاهای بسته را هم‌زمان تجربه کند، که در نتیجه، ممکن است فرد به‌ندرت از خانه خارج شود.

انواع رایج فوبیا

• کلاستروفوبیا (Claustrophobia) — ترس از فضاهای بسته
• آئروفوبیا (Aerophobia) — ترس از پرواز
• آراکنوفوبیا (Arachnophobia) — ترس از عنکبوت‌ها
• فوبیای رانندگی (Driving Phobia) — ترس از رانندگی
• امتوفوبیا (Emetophobia) — ترس از استفراغ
• اریترفوبیا (Erythrophobia) — ترس از سرخ شدن صورت
• هیپوکندریا (Hypochondria) — ترس از بیمار شدن
• زوفوبیا (Zoophobia) — ترس از حیوانات
• آکوافوبیا (Aquaphobia) — ترس از آب
• آکروفوبیا (Acrophobia) — ترس از ارتفاع
• فوبیای خون، جراحت و تزریق (BII Phobia) — ترس از دیدن خون یا جراحت
• اسکالافوبیا (Escalaphobia) — ترس از پله‌برقی
• تونل‌فوبیا (Tunnel Phobia) — ترس از تونل‌ها
• البته افراد می‌توانند به تقریباً هر چیزی دچار فوبیا شوند. به عنوان مثال، «نوموفوبیا» ترس از نبودن تلفن همراه یا کامپیوتر است.

علل ایجاد فوبیا

فوبیاها معمولاً قبل از ۳۰ سالگی شروع می‌شوند و می‌توانند دلایل مختلفی داشته باشند:

• ۱. تجربه‌های ترسناک یا استرس‌زا: برخی فوبیاها ممکن است پس از یک تجربه ناخوشایند یا آسیب‌زا شکل بگیرند، مانند فردی که پس از گیر افتادن در یک اتاق کوچک، دچار کلاستروفوبیا شده است.
• ۲. یادگیری از محیط: کودکانی که والدین یا اطرافیانشان دچار فوبیا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به همان فوبیا قرار دارند.

درمان فوبیا

فوبیا یک اختلال قابل‌درمان است و بسیاری از افراد می‌توانند با دریافت کمک‌های مناسب بر آن غلبه کنند.
۱. درمان شناختی-رفتاری (CBT): درمان شناختی-رفتاری (CBT) به افراد کمک می‌کند که افکار و احساسات خود نسبت به محرک ترسناک را تغییر دهند. درمان مواجهه‌ای (Exposure Therapy) کمک می‌کند افراد به‌تدریج در محیطی کنترل‌شده با عامل ترس خود روبه‌رو شوند.
۲. دارودرمانی: بتابلوکرها به کاهش نشانه‌های فیزیکی اضطراب، ضدافسردگی‌های SSRI و SNRI به کمک به کاهش علائم اضطراب و مسکن‌ها (بنزودیازپین‌ها) به کاهش اضطراب شدید کمک می کنند.

چه کسانی دچار فوبیا می‌شوند؟

فوبیا ممکن است از دوران کودکی آغاز شود ، اما معمولاً بین سنین ۱۵ تا ۲۰ سالگی ظاهر می‌شود. این اختلال هم در مردان و هم در زنان دیده می‌شود، اما مردان بیشتر از زنان برای درمان مراجعه می‌کنند.

انواع اصلی فوبیا

۱. فوبیای خاص (Specific Phobia):

فوبیای خاص به ترس شدید از یک شیء یا موقعیتی گفته می‌شود که به‌طور معمول خطرناک نیست. نمونه‌هایی از فوبیای خاص:

• ترس از پرواز (ترس از سقوط هواپیما)
• ترس از سگ‌ها (ترس از گاز گرفته شدن یا حمله)
• ترس از فضاهای بسته (احساس گیر افتادن)
• ترس از تونل‌ها (ترس از ریزش تونل)
• ترس از ارتفاعات (ترس از سقوط)

ویژگی‌های فوبیای خاص

افرادی که دچار فوبیای خاص هستند، آگاهند که ترس آن‌ها غیرمنطقی است، اما قادر به غلبه بر آن نیستند. فوبیا زمانی تشخیص داده می‌شود که این ترس زندگی روزمره فرد را مختل کند، مثلاً بر عملکرد او در مدرسه، کار یا زندگی شخصی اثر بگذارد. علت دقیق فوبیای خاص مشخص نیست، اما این نوع فوبیا معمولاً در بین اعضای یک خانواده بیشتر دیده می‌شود و در زنان کمی شایع‌تر است. اگر منبع ترس فرد به‌راحتی قابل اجتناب باشد، ممکن است فرد به دنبال درمان نرود. اما گاهی افراد ممکن است برای جلوگیری از مواجهه با ترس خود، تصمیمات مهمی در زندگی شخصی یا شغلی خود اتخاذ کنند.

درمان فوبیای خاص

درمان شناختی-رفتاری (CBT) همراه با درمان مواجهه‌ای یکی از روش‌های موثر است. در درمان مواجهه‌ای، فرد به مرور زمان و به‌صورت تدریجی با عامل ترس خود روبه‌رو می‌شود تا ترس او کاهش یابد. همچنین، تمرینات آرامش‌بخشی و تکنیک‌های تنفسی به کاهش علائم اضطراب کمک می‌کنند.

۲. فوبیای اجتماعی

فوبیای اجتماعی یک اختلال اضطرابی است که باعث ترس شدید از تحقیر شدن، قضاوت شدن، یا مورد سرزنش قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی یا عملکردی می‌شود. افرادی که دچار فوبیای اجتماعی هستند، معمولاً:

• قبل از شرکت در یک رویداد اجتماعی، اضطراب شدیدی دارند.
• در طول رویداد، احساس ناراحتی شدید می‌کنند.
• پس از رویداد، دچار احساسات ناخوشایند و استرس باقی‌مانده می‌شوند.
• نمونه‌هایی از موقعیت‌هایی که می‌توانند باعث فوبیای اجتماعی شوند:
• سخنرانی در جمع
• ملاقات با افراد جدید
• تعامل با افراد صاحب قدرت
• خوردن غذا در مکان‌های عمومی
• استفاده از سرویس بهداشتی عمومی

ویژگی‌های فوبیای اجتماعی

اگرچه این اختلال اغلب با کمرویی اشتباه گرفته می‌شود، اما این دو یکسان نیستند. افراد خجالتی ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی دچار اضطراب شوند، اما اضطراب شدیدی مانند افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی تجربه نمی‌کنند. بیشتر افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی تلاش می‌کنند از موقعیت‌هایی که موجب ناراحتی آن‌ها می‌شود، دوری کنند.

تشخیص فوبیای اجتماعی

فوبیای اجتماعی زمانی تشخیص داده می‌شود که ترس فرد از موقعیت‌های اجتماعی موجب اختلال در زندگی روزمره او شود. این اختلال بر روابط اجتماعی و شغلی تأثیر منفی می‌گذارد و معمولاً در نوجوانی یا حتی در سنین پایین‌تر آغاز می‌شود. همچنین، فوبیای اجتماعی اغلب با افسردگی یا اعتیاد به الکل مرتبط است.

درمان فوبیای اجتماعی

شناختی-رفتاری درمانی (CBT) ، دارودرمانی یا ترکیبی از هر دو روش می‌توانند در درمان فوبیای اجتماعی مفید باشند.

۳. آگورافوبیا (Agoraphobia):

آگورافوبیا ترس از قرار گرفتن در موقعیتی است که ترک آن سخت یا خجالت‌آور باشد ، مانند داخل آسانسور، وسایل حمل‌ونقل عمومی، مکان‌های شلوغ یا فضاهای بسته. اضطراب ناشی از آگورافوبیا می‌تواند به حدی شدید شود که فرد دچار حملات پانیک شود. افراد مبتلا به آگورافوبیا معمولاً از موقعیت‌های زیر اجتناب می‌کنند:

• تنهایی خارج شدن از خانه
• تنها ماندن در خانه
• قرار گرفتن در میان جمعیت زیاد
• سفر با وسایل نقلیه عمومی
• استفاده از آسانسور یا عبور از پل‌ها

ویژگی‌های آگورافوبیا

بیشتر افراد پس از تجربه چندین حمله پانیک دچار آگورافوبیا می‌شوند. حمله‌های پانیک بدون هشدار قبلی و به‌طور ناگهانی رخ می‌دهند. این مسئله باعث افزایش اضطراب فرد نسبت به احتمال وقوع حملات بعدی می‌شود. در نتیجه، فرد از موقعیت‌هایی که قبلاً در آن‌ها دچار حمله شده بود، اجتناب می‌کند.

شدت آگورافوبیا

برخی از مبتلایان به آگورافوبیا به قدری به این ترس دچار می‌شوند که احساس می‌کنند نمی‌توانند خانه را ترک کنند. برخی دیگر می‌توانند به مکان‌های “ترسناک” بروند، اما فقط در شرایطی که یکی از اعضای خانواده یا یک دوست مورد اعتماد همراه آن‌ها باشد. بسیاری از افراد مبتلا به آگورافوبیا دچار افسردگی، خستگی، استرس مزمن، اعتیاد به الکل یا مشکلات وسواسی نیز هستند، که اهمیت درمان را افزایش می‌دهد.

کلام آخر

فوبیا یک اختلال اضطرابی است که می‌تواند زندگی فرد را مختل کند. با این حال، فوبیا قابل‌درمان است و ترکیبی از درمان شناختی-رفتاری و دارودرمانی می‌تواند علائم را کاهش یا از بین ببرد. اگر احساس می‌کنید فوبیا بر زندگی شما تأثیر گذاشته است، مراجعه به یک متخصص روان‌درمانی اولین قدم برای درمان است.

منابع: hopkinsmedicine، medicalnewstoday