کودک آزاری به معنای آسیب رساندن به کودک است. این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که کودک مورد آسیب جسمی، روانی، جنسی قرار گیرد یا از او غفلت شود. اغلب، آزاردهنده یکی از نزدیکان کودک است، مانند والدین، اعضای خانواده، مراقب یا دوست خانوادگی. کودک آزاری شامل هرگونه آسیب عمدی یا بدرفتاری با کودکی زیر ۱۸ سال است. ۶ کودک از هر ۱۰ کودک، معادل با ۴۰۰ میلیون کودک زیر ۵ سال به‌طور منظم از سوی والدین یا مراقبان خود در معرض تنبیه بدنی و/یا خشونت روانی قرار می‌گیرند.
آیا کودک آزاری جرم محسوب می‌شود؟
بله. دادستان‌ها می‌توانند کودک آزاری را به‌عنوان جرم سبک (تخلف) یا جنایت سنگین (جرم کیفری) پیگیری کنند، بسته به شدت جرم. اکثر موارد کودک‌آزاری جنایت کیفری به شمار می‌آیند.
انواع کودک آزاری
کودک آزاری شکل‌های مختلفی دارد:
- آزار جسمی: سیلی زدن، هل دادن، مشت زدن، لگد زدن، تکان‌دادن شدید، سوزاندن کودک یا محروم‌کردن کودک از غذا، نوشیدنی یا دستشویی.
- کودک آزاری روانی: شامل توهین، سرزنش مکرر، خواسته‌های سختگیرانه، تهدید و فریاد کشیدن است.
- آزار جنسی کودک: تجاوز، رابطه جنسی با اعضای خانواده (زنا با محارم)، لمس بدن، نمایش اعضای خصوصی، استفاده از کودک در پورنوگرافی یا نشان دادن تصاویر مستهجن به او.
- آزار پزشکی کودک: پنهان کردن بیماری یا ایجاد عمدی بیماری در کودک یا درمان نکردن بیماری کودک.
- غفلت از کودک: تأمین نکردن نیازهای اساسی مانند غذا، سرپناه، آموزش، درمان و حمایت عاطفی کودک.
آیا تنبیه بدنی (مثل کتک زدن) کودک آزاری محسوب می‌شود؟
قوانین در مورد تنبیه بدنی مانند تنبیه با دست (مثلاً کف دست زدن یا کتک زدن) و تبدیل آن به کودک‌آزاری متفاوت‌اند. اگر تنبیه باعث کبودی، تورم یا زخم شود، کودک‌آزاری محسوب می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که تنبیه بدنی می‌تواند بر رشد اجتماعی کودک تأثیر منفی بگذارد. به‌طور خاص، کودکانی که تنبیه می‌شوند عزت نفس و عملکرد تحصیلی ضعیف‌تری دارند و روابط خانوادگی آن‌ها تنش‌آلود است.
تأثیر آزار جنسی بر کودک
برخی ویژگی‌ها در کودکانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند، قابل مشاهده است. رفتارهایی که بارزتر هستند:
- رفتارهای جنسی نامتناسب با سن
- شکایات جسمی مکرر مانند دل‌درد یا سردرد
- برگشت به رفتارهای کودکانه مانند مکیدن انگشت یا شب‌ادراری
- فرار از خانه
- خودآزاری (مثلاً بریدن پوست یا آسیب زدن به خود)
- تغییرات شدید رفتاری
- ویژگی‌هایی که شناسایی آن سخت‌تر است:
- اضطراب و افسردگی
- مشکلات یادگیری یا تمرکز
- علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- مشکلات رشد هیجانی
- اعتمادبه‌نفس پایین
- کابوس‌های مکرر
- افکار یا اقدام به خودکشی
چه کودکانی بیشتر در معرض خطر کودک‌آزاری هستند؟
کودکانی که عوامل زیر را دارند ممکن است بیشتر مورد آزار یا غفلت قرار گیرند:
- زندگی در فقر (کودک‌آزاری در خانواده‌های زیر خط فقر ۵ برابر شایع‌تر است)
- زیر ۴ سال سن دارند
- نیازهای ویژه دارند (جسمی یا ذهنی)
علائم کودک آزاری
علائم همیشه مشخص نیستند. شاید فقط متوجه تغییر در رفتار کودک شوید، یا کودک به رویدادها واکنش متفاوتی نشان دهد. تغییر در رفتار کودک بدون دلیل واضح می‌تواند نشانه‌ای از کودک‌آزاری باشد.
| علائم کودک آزاری | شرح علائم |
|---|---|
| 🔍 علائم کلی | علائم کودک‌آزاری همیشه واضح نیستند. تغییرات ناگهانی در رفتار یا واکنش‌های متفاوت کودک می‌تواند هشداردهنده باشد. |
| 💢 علائم جسمی | – ظاهر نامرتب یا غیربهداشتی- کبودی، زخم، تاول یا مشکلات پوستی بدون دلیل مشخص- بیماری یا مشکلات دندانی درمان‌نشده- درد در ناحیه تناسلی- خون‌ریزی غیرطبیعی از واژن- ترشحات غیرعادی یا درد هنگام دفع ادرار |
| 🧠 علائم روانی | – ترس از والدین، پرستار، معلم یا مربی- ترس از مکان یا فعالیت خاص- گریه‌های مکرر یا نامتناسب- بازگشت به رفتارهای کودکانه |
| ⚠️ علائم رفتاری | – تغییر ناگهانی در رفتار- غیبت‌های مکرر از مدرسه- انزواطلبی- آزار دادن یا مورد آزار قرار گرفتن- مشکل در یادگیری یا تمرکز- اجتناب از تماس فیزیکی- تلاش برای جلب توجه بیش‌ازحد- رفتار یا گفتار جنسی بزرگسالانه و غیرعادی |
چه کسانی ممکن است کودک آزار باشند؟
اغلب، کودک آزار فردی آشنا و مورد اعتماد کودک است. کودک آزار ممکن است والدین یا اعضای خانواده، دوست خانوادگی، مراقب، پرستار کودک، معلم، مربی یا رهبر مذهبی، همسالان یا نوجوانانی که خودشان مورد آزار قرار گرفته‌اند و رفتار را بازآفرینی می‌کنند، باشند.
چرا برخی افراد کودکان را آزار می‌دهند؟
چندین علت ممکن است در این رفتار نقش داشته باشد:
- سابقه آزار: افرادی که در کودکی مورد آزار قرار گرفته‌اند گاهی خود به دیگران آسیب می‌زنند یا نسبت به کودک‌آزاری بی‌تفاوت‌اند (اما بیشتر کسانی که در کودکی آزار دیده‌اند، خود کودک‌آزار نمی‌شوند).
- مشکل در تربیت کودک: نبود مهارت‌های والدینی یا انتظار غیرواقعی از کودک
- خشم: مشکلات خانواده، مالی، شغلی یا ارتباطی می‌توانند باعث خشم و در نهایت رفتار آزارگرایانه شوند.
- بیماری‌های روانی درمان‌نشده: افسردگی، اعتیاد، اختلالات شخصیت نیز از عوامل خطر هستند.
اگر کودک را آزار داده‌اید یا نشانه‌هایی از کودک‌آزاری را دیده‌اید، فوراً به کمک یک مرکز سلامت روان مراجعه کنید.
پزشک چگونه کودک‌آزاری را تشخیص می‌دهد؟
پزشک با بررسی دقیق کودک، به دنبال نشانه‌های جسمی یا رفتاری کودک‌آزاری خواهد بود و در صورت لزوم، مقامات کشوری یا ایالتی در تحقیق مشارکت خواهند داشت. روش‌های ارزیابی شامل:
- معاینه بدنی
- آزمایش خون و ادرار
- عکس‌برداری (مانند رادیولوژی یا سی‌تی‌اسکن)
پزشک همچنین درباره سابقه پزشکی و رشد کودک سؤال، رفتار کودک با والد یا مراقب را مشاهده و با والدین یا مراقبان و کودک (در صورت امکان) گفت‌وگو می‌کند.
درمان های کودک آزاری
اگر کودک دچار آسیب جسمی شده یا دچار سرگیجه یا بی‌هوشی شده است، درمان فوری ضروری است. بیشتر کودکانی که مورد آزار قرار گرفته‌اند، نیاز به مشاوره و خدمات سلامت روان دارند. روان‌درمانی می‌تواند به کودک کمک کند تا:
- دوباره اعتماد را یاد بگیرد
- عزت نفس خود را بازیابد
- مفهوم روابط سالم را فرا بگیرد
- مهارت‌های مدیریت تعارض را بیاموزد
درمان برای والدین نیز مفید است. طی مشاوره، والدین یاد می‌گیرند چگونه با وضعیت روبه‌رو شوند، ریشه آزار را شناسایی کنند و روش‌های سالم فرزندپروری را بیاموزند.
چگونه کودک‌آزاری را گزارش دهیم؟
اگر کودک را در خطر می‌بینید یا علامتی دیدید، واکنش نشان دهید.
- با کودک صحبت کنید: تغییر رفتار یا نگرانی‌های کودک را جدی بگیرید. گفتگو دوستانه و امن باعث می‌شود کودک احساس امنیت کند و بتواند حرف بزند. به کودک بگویید بیان چیزی که حتی دیگران را ناراحت کند نیز اشکالی ندارد.
- کمک بگیرید: از ترس یا خجالت نترسید. در صورت گزارش، هویت شما به خانواده کودک گفته نمی‌شود.
- همچنین باید:
- کودک را از فرد آزاردهنده دور نگه دارید
- هرگونه تماس بعدی با کودک را تحت نظارت قرار دهید
- تهدید کردن یا اعمال خشونت علیه مظنون را انجام ندهید
چگونه به کودکی که از کودک‌آزاری گفته کمک کنم؟
اگر کودکی نزد شما صحبت کرد حرفش را جدی بگیرید، او را سرزنش نکنید و صحبتش را انکار نکنید. اجازه دهید حرف بزند؛ به او گوش دهید، دلداری‌اش دهید و قول دهید همیشه حامی‌اش هستید. بگویید تقصیر او نیست و او مسئول بدرفتاری دیگران نیست. کودک را از آزاردهنده جدا کنید.
منابع: clevelandclinic، who
