هیسترکتومی برداشتن رحم و معمولا دهانه رحم (سرویکس) است. بسته به دلیل انجام این جراحی، ممکن است بافت‌ها و اندام‌های اطراف مانند لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) و تخمدان‌ها نیز برداشته شوند. پس از هیسترکتومی، دیگر خانم ها نمی توانند باردار شوند و پریودی نیز تمام می شود.
انواع مختلف هیسترکتومی
انواع مختلف هیسترکتومی شامل موارد زیر است:
- هیسترکتومی کامل: برداشتن رحم و دهانه رحم همراه با باقی گذاشتن تخمدان‌ها. اگر تخمدان‌ها برداشته نشوند، یائسگی بلافاصله اتفاق نمی‌افتد.
- هیسترکتومی فوق دهانه رحم: فقط بخش بالایی رحم برداشته می‌شود و دهانه رحم باقی می‌ماند. در برخی موارد، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها نیز برداشته می‌شوند. اگر دهانه رحم باقی مانده باشد، همچنان نیاز به پاپ اسمیر خواهید داشت.
- هیسترکتومی کامل همراه با سالپینگو-اووفورکتومی دوطرفه: شامل برداشتن رحم، دهانه رحم، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها است. اگر تخمدان‌ها برداشته شوند و هنوز یائسگی رخ نداده باشد، بلافاصله وارد یائسگی خواهید شد.
- هیسترکتومی رادیکال همراه با سالپینگو-اووفورکتومی دوطرفه: برداشتن رحم، دهانه رحم، لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها، بخش بالایی واژن، بافت‌های اطراف و برخی گره‌های لنفاوی. این نوع معمولاً برای درمان سرطان استفاده می‌شود و منجر به بروز فوری یائسگی می‌شود.
چرا هیسترکتومی انجام می‌شود؟
دلایل انجام هیسترکتومی شکمی شامل مواردی است که در زیر به آنها اشاره می کنیم:
- سرطان: اگر مبتلا به سرطان رحم یا سرطان دهانه رحم باشید، هیسترکتومی ممکن است بهترین درمان باشد. درمان‌های دیگر مانند پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی بسته به نوع و مرحله سرطان نیز ممکن است توصیه شوند.
- فیبروم (میوم): هیسترکتومی تنها روش قطعی برای درمان فیبروم‌هاست. فیبروم‌ها تومورهای غیرسرطانی هستند که در رحم رشد می‌کنند و ممکن است باعث خونریزی شدید، کم‌خونی، درد لگنی و فشار بر مثانه شوند.
- آندومتریوز: بیماری که در آن بافت مشابه بافت داخلی رحم در خارج از رحم رشد می‌کند (مانند روی تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و اندام‌های اطراف). هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی ممکن است برای موارد شدید لازم باشد.
- پرولاپس رحم (افتادگی رحم): در صورت ضعیف شدن عضلات کف لگن، رحم ممکن است از جای خود خارج شده و وارد واژن شود. این عارضه می‌تواند باعث بی‌اختیاری ادرار، احساس فشار و مشکلات روده شود. هیسترکتومی گاهی برای درمان این مشکل انجام می‌شود.
- خونریزی شدید یا نامنظم واژینال: اگر پریودهای بسیار سنگین دارید و درمان‌های دیگر مؤثر نبوده‌اند، هیسترکتومی ممکن است گزینه مناسبی باشد.
- درد مزمن لگن: اگر منشأ درد رحم باشد و روش‌های درمانی دیگر ناکارآمد بوده باشند، هیسترکتومی گزینه آخر است.
- جراحی تغییر جنسیت: برخی افراد برای هم‌راستا شدن بدنشان با هویت جنسیتی خود، تصمیم به انجام هیسترکتومی برای برداشتن رحم و دهانه رحم می‌گیرند. ممکن است در این نوع جراحی، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ نیز برداشته شوند.
مزایای هیسترکتومی
- کاهش یا رفع درد لگن و خونریزی‌های شدید
- کاهش خطر بروز سرطان رحم
- کاهش نیاز به تست پاپ اسمیر (در صورت برداشتن کامل دهانه رحم)
- کاهش احتمال سرطان تخمدان در صورت برداشتن لوله‌های فالوپ
معایب هیسترکتومی
- عمل سنگین با دوره بهبود طولانی
- تغییرات هورمونی در صورت برداشتن تخمدان‌ها
- عدم قدرت بارداری دائمی
دوره ریکاوری چقدر طول می‌کشد؟
به طور معمول، بین ۴ تا ۶ هفته برای بهبودی کامل نیاز است. نوع جراحی بر طول دوره تاثیرگذار است؛ روش واژینال و لاپاراسکوپی دوره بهبودی کوتاه‌تری دارند.
نتایج و دوران پس از هیسترکتومی
چند هفته زمان می‌برد تا احساس بهبودی کامل ایجاد شود. در این مدت بهتر است:
- استراحت کافی انجام دهید
- تا ۶ هفته جسم سنگین بلند نکنید
- فعالیت‌های سبک داشته باشید، اما از ورزش شدید پرهیز کنید
- تا ۶ هفته رابطه جنسی نداشته باشید
- دستورالعمل‌های تیم درمانی را اجرا کنید
تغییرات پس از هیسترکتومی
پس از هیسترکتومی و برداشتن رحم و تخمدان، قاعدگی قطع و یائسگی آغاز می شود. فرد دیگر نمی تواند باردار شود. حتی در صورت باقی‌ماندن تخمدان‌ها، ممکن است افراد زودتر یائسه شوند. اگر دهانه رحم برداشته نشده باشد، همچنان نیاز به پاپ‌اسمیر برای بررسی سرطان دهانه رحم هست.
اگر قبل از هیسترکتومی رابطه جنسی خوبی داشتید، احتمالاً پس از آن نیز رابطه جنسی رضایت‌بخشی خواهید داشت؛ حتی ممکن است بهتر شود زیرا درد مزمن یا خونریزی رفع شده است. بهبود علائم ممکن است کیفیت زندگی‌تان را ارتقاء دهد.
تغییرات روحی و روانی
احساسات پس از جراحی متفاوت است. برخی افراد دچار احساس غم، ناراحتی یا حتی افسردگی می‌شوند. در عین حال، برای برخی دیگر احساس آرامش و بهبودی حاصل می‌شود. برخی افراد ممکن است پس از این عمل احساس اندوه یا از دست دادن داشته باشند. زنان پیش از یائسگی که به‌واسطه سرطان نیاز به هیسترکتومی دارند، ممکن است برای ناباروری عزادار باشند.
عوارض برداشتن رحم
همانند سایر انواع جراحی، هیسترکتومی نیز گاهی ممکن است با عوارضی همراه باشد. برخی از عوارض احتمالی شامل عوارض مربوط به بیهوشی عمومی، خونریزی، آسیب به حالب (لوله‌ی انتقال دهنده ادرار از کلیه به مثانه)، آسیب به مثانه یا روده، عفونت، لخته شدن خون، مشکلات واژینال، نارسایی تخمدان و یائسگی زودرس هستند.
بیهوشی عمومی
عوارض شدید ناشی از بیهوشی عمومی بسیار نادر هستند. این عوارض شدید می‌توانند شامل آسیب عصبی، واکنش آلرژیک و در موارد بسیار نادر، مرگ باشند.
خونریزی
مانند هر عمل جراحی بزرگ، پس از هیسترکتومی نیز احتمال اندکی برای خونریزی شدید (هموراژ) وجود دارد. در صورت بروز خونریزی شدید، ممکن است نیاز به تزریق خون (انتقال خون) داشته باشید.
آسیب به حالب (Ureter)
حالب که ادرار از طریق آن از کلیه به مثانه هدایت می‌شود، ممکن است حین عمل جراحی به‌طور تصادفی آسیب ببیند. این عارضه نادر است و معمولاً در همان حین عمل قابل ترمیم است.
آسیب به مثانه یا روده
در برخی موارد نادر، امکان آسیب دیدن اندام‌های شکمی مانند مثانه یا روده وجود دارد. این آسیب‌ها می‌توانند باعث عفونت، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع و نیاز به دفع ادرار به‌صورت مکرر شوند. در صورت امکان، آسیب‌ها در هنگام عمل تعمیر می‌شوند. ممکن است به‌طور موقت به استفاده از سوند برای دفع ادرار یا کیسه کولوستومی برای جمع‌آوری مدفوع نیاز باشد.
عفونت
پس از هر جراحی، همواره خطر عفونت وجود دارد. این عفونت‌ها ممکن است شامل عفونت زخم یا عفونت مجاری ادراری باشند. معمولاً این نوع عفونت‌ها جدی نیستند و با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شوند.
لخته‌های خونی
لخته‌های خونی که «ترومبوز» نیز نامیده می‌شوند، ممکن است در سیاهرگ‌ها تشکیل شده و باعث اختلال در جریان خون و اکسیژن‌رسانی در بدن شوند. پس از جراحی و در نتیجه عدم تحرک، خطر تشکیل لخته‌های خونی افزایش می‌یابد.
مشکلات واژینال
در صورت انجام هیسترکتومی واژینال، احتمال بروز عفونت، کندی در روند بهبود زخم، احتمال افتادگی واژن در سال‌های بعد وجود دارد.
نارسایی تخمدان
حتی اگر یکی یا هر دو تخمدان حین جراحی حفظ شوند، همچنان ممکن است علائم یائسگی زودتر از حالت طبیعی ظاهر شوند.
یائسگی زودرس
اگر تخمدان‌ها حین هیسترکتومی برداشته شوند، معمولاً بلافاصله پس از عمل با علائم یائسگی مانند گرگرفتگی، تعریق، خشکی واژن و اختلال در خواب مواجه می شوید. این علائم به علت قطع تولید هورمون استروژن و توقف تخمک‌گذاری توسط تخمدان‌ها رخ می‌دهند.
سؤالات متداول
آیا هیسترکتومی تأثیری بر رابطه جنسی دارد؟
در بیشتر موارد خیر. اما اگر وارد یائسگی شوید، ممکن است علائمی مثل خشکی واژن و کاهش میل جنسی ظاهر شود که قابل درمان هستند.
پس از هیسترکتومی فضای خالی رحم چگونه پر می‌شود؟
اندام‌های دیگر مانند روده کوچک و بزرگ این فضا را پر می‌کنند.
گزینه‌های جایگزین هیسترکتومی چیست؟
کنترل دارویی (مثلاً قرص‌های ضد بارداری)، روش‌هایی برای کوچک‌کردن یا حذف فیبروئیدها، جراحی برای رفع اندومتریوز بدون برداشت رحم و ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات لگنی هستند ولی در صورتی رحم برداشته می شود که هیچ جایگزین دیگری نباشد.
چطور بعد از هیسترکتومی روی توالت بنشینم؟
به‌آرامی بنشینید. استفاده از بالشت برای حمایت شکم یا بالا آوردن ارتفاع توالت نیز مفید است.
آیا بعد از هیسترکتومی شکم صاف می‌شود؟
بیشتر افراد بعد از جراحی دچار نفخ می‌شوند که طی چند هفته کاهش می‌یابد. ورزش سبک و استفاده از کمپرس گرم می‌تواند کمک کند ولی این جراحی تاثیری روی شکم ندارد.
منابع: mayoclinic، nhs، clevelandclinic
