درد مقعد به دردی گفته می‌شود که در ناحیه مقعد یا رکتوم احساس می‌شود. مقعد آخرین ۳ تا ۴ سانتی‌متر از روده بزرگ است. رکتوم بخشی ۶ اینچی است که درست قبل از مقعد قرار دارد. این دو بخش همراه با پوست اطرافشان ناحیه پری‌آنال (پیرامون مقعد) را تشکیل می‌دهند. این ناحیه بسیار حساس است. درد مقعدی یک مشکل شایع است که علل مختلفی دارد. از مهمترین علل آن می توان به هموروئید، عفونت ها، شقاق مقعدی و آسیب یا ضربه اشاره کرد.
درد رکتوم می‌تواند ناشی از آسیب فیزیکی، التهاب یا عفونت‌هایی باشد که نواحی مربوط به راست‌روده یا مقعد را درگیر می‌کنند. شایع‌ترین علل شامل هموروئید (بواسیر)، پروستاتیت و اندومتریوز هستند. درمان به علت زمینه‌ای بستگی دارد.
علل رایج درد مقعد چیست؟
دلایل زیادی برای درد مقعد در خانم ها وجود دارد که در این قسمت به مهمترین آنها اشاره می کنیم.
آسیب‌های خفیف یا ضربه فیزیکی
در بسیاری از موارد، آسیب به ناحیه مقعد یا رکتوم می‌تواند ناشی از فعالیت جنسی مقعدی، خودارضایی، زمین خوردن یا فعالیت‌های فیزیکی باشد. افرادی که یبوست دارند و مجبور به زور زدن برای دفع مدفوع سفت هستند، ممکن است دچار ترک در دیواره مقعدی شوند که به آن شقاق مقعدی (anal fissure) می‌گویند. این حالت می‌تواند بسیار دردناک باشد. علائم همراه با آن ممکن است شامل خونریزی، تورم و دشواری در دفع مدفوع باشد.
عفونت‌های مقاربتی (STIs)
عفونت‌های مقاربتی می‌توانند از ناحیه تناسلی به رکتوم برسند یا مستقیماً از طریق رابطه جنسی مقعدی منتقل شوند. برخی از STIs که باعث درد رکتوم می‌شوند شامل سوزاک، کلامیدیا، تبخال تناسلی (HSV)، سیفیلیس، HPV (ویروس پاپیلوم انسانی)
هموروئید (بواسیر)
بسیار شایع است و بسته به محل قرارگیری ممکن است درد ایجاد کند. هموروئید داخلی معمولاً بدون درد است مگر اینکه پرولاپس (بیرون‌زدگی) داشته باشد. هموروئید خارجی دردناک، خارش‌دار و متورم بوده و ممکن است توده‌ای قابل لمس اطراف مقعد ایجاد کند.
شقاق مقعدی (Anal Fissure)
پارگی کوچک در دیواره نازک مقعد که بیشتر در نوزادان و زنان پس از زایمان مشاهده می‌شود. خونریزی روشن روی مدفوع یا دستمال، خارش مقعد و برجستگی پوستی نزدیک ترک از علائم آن است.
اسپاسم عضله (Proctalgia Fugax)
نوعی درد ناشی از اسپاسم ناگهانی عضلات راست‌روده است. معمولاً چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد. بیشتر در زنان بین ۳۰ تا ۶۰ سال است و یک درد شدید، ناگهانی و گذرا است.
فیستول مقعدی
به دلیل عفونت غدد اطراف مقعد ایجاد شده و یک کانال یا مسیر غیرطبیعی به سمت پوست ایجاد می‌کند. از علائم آن می توان به ترشح چرک یا خون، تب، درد و ورم اطراف مقعد اشاره کرد.
هماتوم اطراف مقعد
نوعی تجمع خون در بافت اطراف دهانه مقعدی است که معمولاً با توده‌ای دردناک همراه است. علائم به صورت توده قابل لمس در اطراف مقعد، خونریزی روی دستمال و درد هنگام نشستن یا راه رفتن دیده می شود.
سندرم زخم منفرد رکتوم (Solitary Rectal Ulcer)
زخم‌هایی در راست‌روده ایجاد شده که علت آن مشخص نیست، اما احتمالاً با یبوست مزمن مرتبط است. از علائم آن می توان به یبوست، سختی هنگام دفع، احساس فشار لگنی، حرکت ناکامل روده، ترشح یا عدم کنترل مدفوع اشاره کرد.
هموروئید ترومبوزه (Thrombosed Hemorrhoid)
لخته شدن خون در هموروئید خارجی که منجر به توده سفت و دردناک می‌شود. علائمی مانند خارش یا تحریک، خونریزی هنگام دفع و تورم یا توده در اطراف مقعد ایجاد می کند.
تنسموس (Tenesmus)
احساس نیاز مکرر به اجابت مزاج، حتی پس از دفع موفق است که با بیماری‌های التهابی روده مانندCrohn و کولیت اولسراتیو مرتبط است. کرامپ در اطراف رکتوم، احساس دفع ناقص و خروج مدفوع کم‌رنگ و سفت از علائم آن است.
بیماری التهابی روده (IBD)
Crohn و کولیت اولسراتیو شایع‌ترین اشکال IBD هستند که باعث التهاب، خونریزی، اسهال و درد رکتوم می‌شوند. علائم دیگر شامل تب، کرامپ شکمی و کاهش وزن ناخواسته است.
پروکتیت (Proctitis)
التهاب پوشش داخلی رکتوم که می‌تواند ناشی از STI، درمان با اشعه یا IBD باشد.
آبسه اطراف رکتوم
ایجاد چرک به‌دلیل ورود باکتری، مواد خارجی یا مدفوع به غدد اطراف مقعد است. علائمی مانند درد، تب، تورم و قرمزی پوست ایجاد می کند.
پرولاپس رکتوم
افتادگی رکتوم از مقعد که بیشتر در زنان مسن دیده می‌شود. علائم آن شامل خروج توده از مقعد، بی‌اختیاری، خونریزی، دشواری در دفع است.
سندرم لواتور آنی (Levator Ani Syndrome)
اسپاسم در عضلات کف لگن که باعث درد اطراف مقعد و شکم می‌شود. علائم آن شامل درد سمت چپ شکم، درد مثانه یا واژن، تکرر ادرار، بی‌اختیاری ادرار یا درد هنگام مقاربت است.
هنگام تخمک‌گذاری
در خانم‌ها ممکن است درد رکتوم در میانه سیکل قاعدگی به‌ویژه در زنان مبتلا به اندومتریوز که دیواره رکتوم را درگیر کرده، ایجاد شود. علائم شامل درد مقعد، درد در دفع مدفوع، یبوست و درد کمر است.
پس از هیسترکتومی
برداشتن رحم می‌تواند با تضعیف ساختارهای بین واژن و رکتوم همراه شود. در نتیجه ممکن است رکتوم به داخل واژن خم شود (رکتوسل). علائم شامل احساس فشار لگنی، احساس وجود جرم یا افتادگی در واژن، یبوست، دفع ناقص مدفوع، خونریزی واژینال غیر مرتبط با قاعدگی، درد شکم یا کمر است.
هنگام یا پس از رابطه مقعدی
پوست اطراف مقعد بسیار حساس است. رابطه جنسی مقعدی یا ورود اشیاء ممکن است باعث درد، آسیب، تورم یا خونریزی شود. در صورت استفاده نکردن از محافظ (کاندوم)، خطر عفونت‌های مقعدی و مقاربتی افزایش می‌یابد.
درد مقعد چه احساسی دارد؟
پزشک ممکن است هنگام ارزیابی درد مقعد از شما بخواهد که دردتان را توصیف کنید یا به علائم همراه اشاره کنید. نوع درد می‌تواند سرنخ‌هایی از علت آن به پزشک بدهد.
درد مقعد با حالت تیز یا برنده
این نوع درد معمولا نشانه پارگی یا زخم در دیواره مقعد مانند شقاق یا زخم سطحی است. برخی افراد اسپاسم‌های عضلانی ناشی از سندرم لواتور آنی را نیز به صورت درد تیز توصیف می‌کنند. هموروئید ترومبوزه (دارای لخته خون) هم می‌تواند درد شدید و موضعی ایجاد کند.
درد همراه با حس فشار
اگر علت درد تورم داخل مقعد باشد، مانند هموروئید یا آبسه ممکن است همراه با حس فشار باشد. در یبوست نیز ممکن است علاوه بر درد، فشار ناشی از مدفوع سفت باعث افزایش ناراحتی شود.
درد همراه با خارش
خارش ناحیه مقعد اغلب نشانه بیماری پوستی است. برخی از این موارد ممکن است با درد همراه باشند. هموروئید، عفونت قارچی (مانند کاندیدیازیس)، یا زگیل‌های مقعدی (نشانه‌ای از ویروس HPV) از جمله علل احتمالی هستند.
درد پس از اجابت مزاج
اگر پس از دفع مدفوع درد مقعد دارید، ممکن است دلیل آن امتداد ترک یا پارگی باشد. شقاق مقعدی شایع‌ترین علت این نوع درد است. هموروئید نیز ممکن است در اثر فشار ناشی از دفع تحریک شده و باعث خونریزی یا بیرون‌زدگی شود.
درد مقعد در پریودی
برخی افراد در دوران قاعدگی درد در ناحیه مقعد نیز احساس می‌کنند. انقباضات عضلات اطراف رحم و ناحیه پری‌آنال تحت تاثیر پروستاگلاندین‌ها ممکن است منجر به درد تیز شود. در موارد نادر، آندومتریوز نیز ممکن است رکتوم را درگیر کرده و باعث درد و خونریزی شود.
درد مقعد در دوران بارداری
یبوست و هموروئید از مشکلات رایج دوران بارداری هستند. با پیشرفت بارداری، وزن جنین ممکن است به اعصاب پری‌آنال فشار وارد کند و باعث درد (به‌ویژه هنگام نشستن) شود. همچنین نشستن مداوم در دوران بارداری ممکن است این مشکل را تشدید کند.
اگر دچار درد مقعد شدم چه کنم؟
در بسیاری موارد، درد مقعد را می‌توان در خانه درمان کرد و معمولاً پس از چند روز بهبود می‌یابد. اما گاهی ممکن است بهبود نیافته یا بدتر شود. بنابراین مراجعه به پزشک به‌ویژه اگر درد شدید، طولانی یا همراه با علائم نگران‌کننده‌ای مانند خونریزی باشد، توصیه می‌شود.
درمان‌های خانگی برای درد مقعد
- برای تسکین فوری درد مقعد می‌توانید از موارد زیر استفاده کنید:
- داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن
- پمادهای موضعی مانند هیدروکورتیزون یا لیدوکائین
- نشستن در لگن آب گرم به مدت ۲۰ دقیقه، چند نوبت در روز
- مصرف ملین‌های بدون نسخه برای کاهش یبوست
درمان‌های پزشکی برای درد مقعد
پزشک با بررسی علائم و معاینه، علت درد را تشخیص خواهد داد. درمان بسته به علت انجام می‌شود. برخی از درمان‌های احتمالی شامل:
- آنتی‌بیوتیک، ضدویروس یا ضدقارچ برای عفونت
- داروهای مسکن تجویزی
- داروهای اختصاصی برای بیماری التهابی روده (IBD)
- عمل جراحی (در صورت وجود فیستول، هموروئید ترومبوزه یا اسپاسم شدید عضلات)
آیا درد رکتوم خطرناک است؟
سرطان‌های مقعد، رکتوم یا کولون معمولاً در مراحل اولیه بدون درد هستند. اما علائمی مانند خونریزی، خارش و احساس توده ممکن است نمایان شوند. بسیاری از این علائم در بواسیر یا آبسه هم دیده می‌شوند، اما لازم است در صورت نگرانی حتماً با پزشک مشورت شود.
کلام آخر
درد مقعد نه‌تنها باعث ناراحتی جسمی می‌شود، بلکه ممکن است از نظر روانی نیز شما را به دلیل حس خجالت، از درخواست کمک بازدارد. اما به خاطر داشته باشید که درد مقعدی غیر معمول نیست و راه‌های موثری برای درمان آن وجود دارد. سلامت شما مهم است؛ پس در دریافت مراقبت پزشکی تردید نکنید. درمان به‌موقع می‌تواند از بروز عوارض جلوگیری کند و کیفیت زندگی شما را بهبود بخشد.
منابع: clevelandclinic، medicalnewstoday، healthline
