سندرم تورت (Tourette syndrome) یک اختلال عصبی شامل حرکات تکراری یا صداهای غیرارادی (که تیک نامیده می‌شوند) است که کنترل آنها دشوار یا غیرممکن است. برای مثال، ممکن است فرد به‌طور مداوم پلک بزند، شانه‌هایش را بالا بیندازد یا صداهای عجیب یا حتی کلمات توهین‌آمیز بیان کند. تیک‌ها معمولا بین سنین ۲ تا ۱۵ سالگی آغاز می‌شوند و میانگین شروع بیماری در حدود ۶ سالگی است. پسرها حدود سه تا چهار برابر بیشتر از دخترها در معرض ابتلا به سندرم تورت قرار دارند. بسیاری از افراد مبتلا به تورت اصلا به درمان نیازی ندارند، مخصوصا اگر تیک‌های آنها شدید یا آزاردهنده نباشد. اغلب تیک‌ها در سال‌های نوجوانی کاهش یافته یا قابل کنترل‌تر می‌شوند.
علائم سندروم تورت
تیک‌ها شاخص اصلی سندرم تورت هستند. این تیک‌ها ممکن است خفیف یا شدید باشند. در موارد شدید، ممکن است توانایی برقراری ارتباط، عملکرد روزانه یا کیفیت زندگی فرد را دچار اختلال کنند.
تیک‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- تیک‌های ساده: سریع، کوتاه و تکراری هستند و تنها گروه محدودی از عضلات را درگیر می‌کنند.
- تیک‌های پیچیده: شامل حرکات هماهنگ و واضح‌تر بوده و چندین گروه عضلانی را درگیر می‌کنند.
تیک‌ها همچنین می‌توانند حرکتی (موتوری) یا صوتی (آوایی) باشند. سایر ویژگی‌های تیک ها شامل موارد زیر است:
- ممکن است نوع، شدت و فراوانی آنها تغییر کند
- در زمان بیماری، استرس، اضطراب، خستگی یا هیجان بدتر می‌شوند
- ممکن است در خواب نیز رخ دهند
- در دوره نوجوانی شدت می‌گیرند، ولی معمولا در بزرگسالی کاهش می‌یابند
اغلب قبل از بروز تیک، فرد احساس ناآرامی بدنی (تمایل قبلی به انجام تیک) مثل خارش، سوزن‌سوزن شدن یا تنش را حس می‌کند که با انجام تیک، رهایی و آسودگی حاصل می‌شود. برخی از افراد می‌توانند با تلاش زیاد تیک را به طور موقتی کنترل یا پنهان کنند.
🔽 نمونه‌هایی از تیک‌های حرکتی در سندرم تورت:
| تیک‌های ساده | تیک‌های پیچیده |
| پلک زدن | لمس یا بوییدن اشیاء |
| بالا انداختن شانه‌ها | تکرار حرکات مشاهده‌شده |
| پرش سر | راه رفتن با الگوی خاص |
| جهیدن چشم‌ها | اشاره‌های توهین‌آمیز |
| تکان دادن بینی | خم شدن یا پیچ دادن بدن |
| حرکت دهان | لی‌لی کردن یا بالا و پایین پریدن |
🔽نمونه‌هایی از تیک‌های صوتی در سندرم تورت:
| تیک‌های ساده | تیک‌های پیچیده |
| خرخر کردن | تکرار کلمات یا جملات خود فرد |
| سرفه کردن | تکرار صحبت‌های دیگران |
| صاف کردن گلو | به‌کار بردن کلمات رکیک یا توهین‌آمیز |
| پارس کردن | — |
دلایل ابتدا به سندروم تورت
علت دقیق سندرم تورت هنوز شناخته نشده است. این بیماری پیچیده است و به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی (ارثی) و محیطی در آن نقش داشته باشند. مواد شیمیایی مغز که در انتقال پیام‌های عصبی مؤثرند مانند دوپامین و سروتونین ممکن است در بروز تیک‌ها مؤثر باشند.
عوامل خطر سندروم تورت
برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به سندرم تورت را افزایش دهند. اگر در خانواده سابقه سندرم تورت یا سایر اختلالات تیک وجود داشته باشد، احتمال بروز آن در دیگر اعضا افزایش می‌یابد. پسرها سه تا چهار برابر بیشتر از دخترها مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
عوارض سندروم تورت
اکثر افراد مبتلا به سندرم تورت می‌توانند زندگی سالم و فعالی داشته باشند. اما اغلب با چالش‌های رفتاری و اجتماعی روبه‌رو می‌شوند که اعتماد به نفس آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. اختلالاتی که اغلب با سندرم تورت دیده می‌شوند شامل موارد زیر هستند:
- اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD)
- اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
- اختلال طیف اوتیسم
- مشکلات یادگیری
- اختلالات خواب
- افسردگی
- اختلالات اضطرابی
- دردهای ناشی از تیک، به‌ویژه سردرد
- مشکلات در کنترل خشم یا خشم‌پریشی
سندرم تورت چقدر رایج است؟
تقریباً از هر ۱۰۰ کودک، یک نفر دارای نوعی از اختلال تیک است. سندرم تورت کمتر شایع است و حدود ۱ در هر ۱۶۰ کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
آیا تورت تنها اختلال تیکی است؟
خیر. سندرم تورت شدیدترین اختلال تیک است اما انواع دیگری نیز وجود دارند:
- اختلال تیک موقتی: حرکات یا صداهای تیکی (یکی یا هر دو) که کمتر از یک سال طول کشیده باشند.
- اختلال تیک مزمن: تیک حرکتی یا صوتی (نه هر دو) که بیش از یک سال پایدار باشد.
- سندرم تورت: تیک حرکتی و صوتی (هر دو) که بیش از یک سال ادامه پیدا کند.
آیا تیک‌ها خطرناک هستند؟
برخی تیک‌ها می‌توانند به فرد آسیب بزنند، مانند تیک‌هایی که باعث ضربه زدن به صورت خود می‌شوند. همچنین، تیک صوتی به‌نام “کپرولالیا” باعث فحاشی یا بیان کلمات ناشایست می‌شود که ممکن است کودک به اشتباه تنبیه شود، درحالی‌که این رفتار غیرقابل کنترل است.
سندرم تورت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص اختلال تیک، باید تیک‌ها قبل از ۱۸ سالگی آغاز شده باشند. برای تشخیص سندرم تورت، فرد باید هم تیک حرکتی و هم صوتی برای مدت بیش از یک سال داشته باشد. هیچ آزمایش خون، MRI یا تصویر‌برداری خاصی برای تشخیص تورت وجود ندارد. پزشک با بررسی شرح حال و علائم بیمار، تشخیص می‌دهد.
درمان سندرم تورت چیست؟
اگر تیک‌ها خفیف باشند و فعالیت‌های روزمره را مختل نکنند، ممکن است نیازی به درمان نباشد. اما در موارد شدید، دارو و رفتاردرمانی می‌تواند مفید باشد.
🔹 درمان دارویی: پزشک ممکن است داروهای نورولپتیک را تجویز کند تا فعالیت دوپامین در مغز را کاهش داده و تیک‌ها کنترل شوند. همچنین داروهایی برای مدیریت ADHD یا OCD نیز ممکن است تجویز شوند.
🔹 رفتاردرمانی: برخی تکنیک‌های جدید رفتاری می‌توانند به مهار تیک‌ها کمک کنند، ازجمله آموزش پاسخ در برابر تیک، مانند بستن ارادی پلک‌ها هنگام تمایل به پلک زدن مکرر، شناسایی “احساس هشداردهنده قبل از تیک” برای کنترل آن و مدیریت منابع اضطراب و هیجان که تیک‌ها را تشدید می‌کنند.
آیا می‌توان از ابتلا به سندرم تورت پیشگیری کرد؟
خیر. این بیماری قابل پیشگیری نیست. اما، تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند از تشدید آن جلوگیری کرده و روند بهبود را تسریع کند.
کلام آخر
سندرم تورت درمان قطعی ندارد، اما تقریباً همیشه در اوایل بزرگسالی بهبود می‌یابد. تیک‌ها ممکن است همچنان دیده شوند، ولی اکثر بزرگسالان نیازی به مصرف دارو یا درمان ندارند. این بیماری تأثیری بر طول عمر ندارد.
منابع: mayoclinic، clevelandclinic
