تروما زمانی رخ می‌دهد که ما رویدادهای بسیار استرس‌زا، ترسناک یا ناراحت‌کننده‌ای را تجربه کنیم که کنار آمدن با آن‌ها دشوار باشد یا خارج از کنترل ما باشند. این موضوع می‌تواند یک اتفاق ناگهانی یا یک رویداد مداوم در طولانی‌مدت باشد. تقریبا همه ما ممکن است در زندگی، رویدادی را تجربه کنیم که بتوان آن را “تروما” نامید. اما همه ما تأثیر یکسانی از آن نمی‌گیریم. تروما در هر سنی رخ می‌دهد و ممکن است مدت‌ها پس از وقوع حادثه، بر ما تأثیر بگذارد.
چه رویدادهایی ممکن است باعث تروما شوند؟
هیچ قانون قطعی برای تعیین “رویدادهای تروماتیک” وجود ندارد. آنچه که تروما محسوب می‌شود، کاملاً شخصی است. دیگران نمی‌توانند احساس شما نسبت به یک رویداد یا میزان تأثیر آن روی شما را بدانند. ممکن است شما تجربه‌ای مشابه فرد دیگری داشته باشید، اما تأثیر آن بر روی شما متفاوت باشد یا مدت بیشتری طول بکشد. احساساتی که ممکن است در نتیجه‌ی تروما تجربه کنید:
- وحشت‌زدگی
- احساس تهدید شدن
- تحقیر شدن
- طرد شدن
- رها شدن
- ناچیز شمرده شدن (مثلاً احساسات یا نظرات شما بی‌اهمیت تلقی شوند)
- احساس ناامنی
- احساس نداشتن حمایت
- احساس به دام افتادن
- احساس شرم
- احساس ناتوانی و بی‌قدرتی
چگونه تروما ممکن است رخ دهد؟
- 🔹 رویدادهای ناگهانی یا مداوم
- 🔹 آسیب دیدن مستقیم یا نادیده گرفته شدن
- 🔹 شاهد آسیب دیدن دیگران بودن
- 🔹 زندگی در یک محیط بحرانی و پر از استرس
- 🔹 تأثیر گرفتن از تروماهای مربوط به خانواده یا جامعه (شامل تروماهایی که قبل از تولد شما رخ داده‌اند)
🔴 گروه‌هایی که بیشتر در معرض تروما هستند:
برخی افراد بیشتر از دیگران دچار تروما می‌شوند و دفعات بیشتری آن را تجربه می‌کنند، از جمله:
- سربازان و افراد نظامی (حاضر یا بازنشسته)
- زندانیان یا کسانی که سابقه زندان دارند
- پناهندگان و مهاجران
- افراد LGBTQIA+
- افرادی که در فقر زندگی می‌کنند
افرادی که متعلق به این گروه‌ها هستند، ممکن است دشواری بیشتری در غلبه بر تروما داشته باشند. این مسئله می‌تواند به دلیل کمبود حمایت اجتماعی، انگ اجتماعی یا تبعیض باشد.
انواع مختلف تروما
بسیاری از تجارب می‌توانند منجر به تروما شوند، اما برخی تجربیات تحت عنوان خاصی نام‌گذاری شده‌اند. این تعاریف معمولا نشان‌دهنده‌ی نوع تأثیری هستند که تروما بر گروه خاصی از افراد یا در شرایط خاصی دارد.
۱. تروما در دوران کودکی (کودکی آسیب‌دیده)
اگر در دوران کودکی تجربه تروماتیکی داشته‌اید، احتمال مشکلات روانی در بزرگسالی بیشتر می‌شود، به‌ویژه اگر در آن زمان حمایت کافی دریافت نکرده باشید.
۲. ترومای جمعی
وقتی یک رویداد تروماتیک برای تعداد زیادی از افراد هم‌زمان رخ می‌دهد، به آن “ترومای جمعی” می‌گویند. همه‌ی افراد تحت تأثیر این رویداد، لزوماً حس مشابهی ندارند. ممکن است برخی آن را تروماتیک بدانند، در حالی که برخی دیگر چنین حسی نداشته باشند. سالگرد چنین رویدادهایی ممکن است موجب برگزاری مراسم یادبود یا پوشش خبری شود. این موضوع می‌تواند برای برخی افراد تسکین‌دهنده و برای برخی دیگر بسیار دشوار باشد.
۳. ترومای بین‌نسلی (نسلی و فرهنگی)
این نوع تروما در میان نسل‌های مختلف یک خانواده، فرهنگ یا گروه انتشار پیدا می‌کند. به عنوان مثال، مطالعات نشان داده‌اند فرزندان و نوه‌های بازماندگان هولوکاست، بیشتر در معرض مشکلات روانی هستند. اثرات استعمار و نژادپرستی تاریخی نیز نمونه‌ای از این نوع تروما هستند.
۴. آسیب اخلاقی (Moral Injury)
زمانی رخ می‌دهد که فرد در موقعیتی قرار گیرد که با ارزش‌ها، اعتقادات یا اصول اخلاقی‌اش در تضاد باشد. این مسئله بیشتر در افرادی دیده می‌شود که مجبور به تصمیم‌گیری‌های حیاتی درباره‌ی زندگی دیگران هستند.
۵. ترومای نژادی
احساس استرس و ضربه‌ی روحی ناشی از برخوردهای نژادپرستانه، ترومای نژادی نامیده می‌شود. برخی افراد این اصطلاح را برای تأثیر کلی نژادپرستی روی افکار، احساسات و رفتار افراد به کار می‌برند. برخی دیگر آن را برای توصیف علائم خاص مرتبط با تروما استفاده می‌کنند.
۶. ترومای ثانویه (Secondary Trauma)
این نوع تروما زمانی رخ می‌دهد که شما مستقیماً تجربه‌ی تروماتیکی نداشته باشید، اما آن را مشاهده کنید یا از نزدیک با آن مرتبط باشید. افرادی مانند روزنامه‌نگاران، پزشکان اورژانس و مددکاران اجتماعی در معرض این نوع تروما هستند. احساسات ناشی از ترومای ثانویه به اندازه‌ی سایر انواع تروما، واقعی و قابل توجه است
سه نوع اصلی تروما
- تروما حاد: ناشی از یک رویداد استرس‌زا یا خطرناک است.
- تروما مزمن: در نتیجه‌ی قرار گرفتن مداوم و طولانی‌مدت در معرض رویدادهای استرس‌زا مانند سوءاستفاده از کودکان، قلدری یا خشونت خانگی رخ می‌دهد.
- تروما پیچیده: ناشی از تجربه‌ی چندین رویداد تروماتیک است.
علائم تروما
✅ علائم تروما می‌توانند خفیف تا شدید باشند. شدت این علائم به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- ✔ ویژگی‌های فردی
- ✔ تجربه‌ی قبلی فرد از رویدادهای تروماتیک
- ✔ میزان حمایت اجتماعی که فرد دارد
- ✔ نوع و شدت رویداد یا رویدادهای تجربه‌شده
برخی افراد ممکن است انفجارهای احساسی داشته باشند، دچار مشکلات در کنترل احساسات شوند، یا از دیگران کناره‌گیری کنند. همچنین ممکن است دچار فلش‌بک شوند، یعنی از نظر ذهنی بارها و بارها رویداد تروماتیک را تجربه کنند ، یا کابوس‌های مکرر داشته باشند.
🔹 واکنش‌های جسمی
✅ سردرد
✅ مشکلات گوارشی
✅ خستگی مفرط
✅ تپش قلب و تعریق شدید
✅ اضطراب مداوم (احساس بی‌قراری و پرش ناگهانی)
برخی افراد دچار “برانگیختگی بیش از حد” (Hyperarousal) می‌شوند، که آن‌ها را در وضعیت هوشیاری بیش از حد و آماده‌باش نگه می‌دارد. این حالت ممکن است خواب آن‌ها را مختل کند. تروما همچنین فرد را مستعد مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، و سوءمصرف مواد می‌کند.
تجربیات تروماتیک
طبق تحقیقات سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۲۰۱۷، حدود ۷۰٪ از مردم جهان در طول زندگی خود یک رویداد تروماتیک را تجربه می‌کنند. مؤسسه خیریه “Mind” در بریتانیا، برخی از علل رایج تروما را این‌گونه فهرست کرده است:
- ✅ قلدری و آزار و اذیت
- ✅ تجاوز و سوءاستفاده‌ی جسمی، روانی یا جنسی
- ✅ تصادف رانندگی
- ✅ زایمان
- ✅ بیماری‌های خطرناک
- ✅ مرگ ناگهانی عزیزان
- ✅ حمله و دزدی
- ✅ آدم‌ربایی
- ✅ حملات تروریستی
- ✅ بلایای طبیعی
- ✅ تجربه‌ی جنگ
تروما می‌تواند ناشی از یک رویداد منفرد یا مجموعه‌ای از رویدادهای مکرر باشد. حتی مشاهده رویدادهای تروماتیک که برای دیگران رخ داده است، می‌تواند باعث تروما در فرد شود.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
زمانی که علائم تروما بیش از یک ماه پایدار بمانند یا شدت یابند، می‌توانند به “اختلال استرس پس از سانحه” (PTSD) تبدیل شوند. می‌تواند زندگی روزمره‌ی فرد را مختل کرده و روابط او را تحت تأثیر قرار دهد. علائم شامل:
- ✔ اضطراب شدید
- ✔ فلش‌بک و یادآوری مداوم اتفاقات
- ✔ اجتناب از فکر کردن به رویداد یا مکان‌های مرتبط با آن
PTSD ممکن است سال‌ها ادامه داشته باشد، اما درمان می‌تواند به کنترل علائم کمک کند.
درمان تروما
افراد مبتلا به PTSD یا علائم شدید تروما می‌توانند از دارو و درمان‌های روان‌شناختی برای بهبود وضعیت خود استفاده کنند. روش‌های درمانی پیشنهادی:
✅ دارودرمانی:
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند سرتالین (Zoloft) یا پاروکستین (Paxil) ممکن است به کاهش اضطراب و افسردگی کمک کنند.
✅ درمان‌های روان‌شناختی مؤثر:
- ✔ درمان شناختی-رفتاری (CPT): (۱۲ تا ۱۶ جلسه‌ی یک‌ساعته)
- ✔ حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد با حرکات چشم (EMDR)
- ✔ درمان نوشتاری: نوشتن درباره‌ی حادثه و احساسات مرتبط با آن
- ✔ درمان مبتنی بر بدن (Somatic Therapy): کمک به فرد برای پردازش تروما از طریق حس‌های بدنی
چه زمانی باید کمک بگیرید؟
اگر علائم شما شدید، پایدار، یا بر زندگی روزمره‌ی شما تأثیر منفی گذاشته‌اند، با یک متخصص سلامت روان صحبت کنید. در نهایت، تجربه‌ی تروما چالشی دشوار است، اما با پشتیبانی مناسب و درمان صحیح، می‌توان بر آن غلبه کرد.
منابع: mind، medicalnewstoday
