تخمک گذاری (Ovulation) مرحله‌ای از چرخه قاعدگی است که در آن یکی از تخمدان‌ها یک تخمک آزاد می‌کند. پس از آزاد شدن، تخمک وارد لوله فالوپ می‌شود و در آنجا منتظر می‌ماند تا توسط اسپرم بارور شود. به طور میانگین، تخمک گذاری در روز چهاردهم چرخه ۲۸ روزه قاعدگی صورت می‌گیرد. در واقع تنها بین ۵ تا ۷ روز بعد از پایان پریود، تخمک گذاری انجام می شود.
تخمک گذاری و چرخه قاعدگی
فرآیند تخمک‌گذاری زمانی شروع می‌شود که هیپوتالاموس هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) را ترشح می‌کند. GnRH باعث تحریک غده هیپوفیز برای ترشح دو هورمون محرک فولیکول (FSH) و لوتئینه‌کننده (LH) می‌شود. بین روزهای ۶ تا ۱۴ چرخه قاعدگی، FSH باعث رشد چند فولیکول می‌شود. بین روزهای ۱۰ تا ۱۴، یکی از فولیکول‌ها به بلوغ می‌رسد و تخمک بالغ تشکیل می‌دهد. در حدود روز ۱۴، افزایش ناگهانی LH باعث آزاد شدن این تخمک از تخمدان می‌شود. به این فرآیند «تخمک‌گذاری» می‌گویند. بعد از تخمک‌گذاری، هورمون پروژسترون افزایش می‌یابد که به آماده‌سازی رحم برای بارداری کمک می‌کند.
تخمک گذاری، لقاح و بارداری
بعد از تخمک گذاری، تخمک وارد لوله فالوپ می‌شود. در همین لوله است که اسپرم به تخمک می‌رسد و در صورت باروری، تخمک بارور شده به سمت رحم حرکت می‌کند. حدود یک هفته پس از باروری، تخمک که حالا به مرحله بلاستوسیست رسیده با دیواره رحم اتصال برقرار می‌کند؛ به این مرحله «لانه‌گزینی» می‌گویند. هورمون‌های استروژن و پروژسترون باعث ضخیم شدن دیواره رحم (اندومتر) می‌شوند تا تغذیه لازم برای رشد بلاستوسیست تأمین شود. سلول‌های بلاستوسیست شروع به تقسیم می‌کنند، بخشی از سلول‌ها جنین را تشکیل می‌دهند و بخشی دیگر جفت را.
از این زمان، ترشح هورمون‌ها به بدن علامت می‌دهند که بارداری در حال وقوع است؛ همچنین به رحم می‌گویند که پوشش اندومتر را حفظ کند و به همین دلیل پریود نمی‌شوید.
تخمک گذاری چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
در یک چرخه قاعدگی ۲۸ روزه، تخمک‌گذاری معمولاً حدود ۱۴ روز قبل از شروع قاعدگی بعدی رخ می‌دهد. با این حال، زمان دقیق تخمک گذاری در افراد مختلف متفاوت است. پیگیری چرخه قاعدگی با استفاده از تقویم یا اپلیکیشن موبایل می‌تواند در شناسایی زمان تخمک‌گذاری مفید باشد. بیشتر افراد حدود ۱۴ تا ۱۶ روز پس از تخمک‌گذاری پریود می‌شوند.
چند ساعت تخمک گذاری طول می‌کشد؟
تخمک پس از تخمک گذاری فقط بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت زنده می‌ماند. اگر اسپرم، تخمک را بارور نکند، بدن آن را جذب می‌کند. برخلاف تخمک، اسپرم می‌تواند برای چند روز (۳ تا ۵ روز) در بدن باقی بماند.
از کجا بفهمم که تخمک گذاری دارم؟
شناسایی دقیق زمان تخمک گذاری ممکن است سخت باشد، اما روش‌های مختلفی وجود دارد که می‌توانید برای تخمین زمان تخمک‌گذاری از آن‌ها استفاده کنید. ترکیب چند روش می‌تواند نتیجه دقیق‌تری بدهد.
چرخه قاعدگی
اگر چرخه‌ای منظم و ۲۸ روزه دارید، تخمک‌گذاری معمولاً در روز ۱۴ اتفاق می‌افتد. اما چون طول چرخه در افراد مختلف متفاوت است (۲۱ تا ۳۵ روز طبیعی محسوب می‌شود)، پس زمان تخمک‌گذاری نیز متغیر است. چندین ماه چرخه خود را پیگیری کنید و علائم غیرعادی را ثبت کنید.
روش تقویمی
در روش تقویمی، فرد چرخه‌های شش ماهه را تحلیل می‌کند. برای محاسبه روزهای باروری از کوتاه‌ترین چرخه طی ۶ ماه، ۱۸ روز کم کنید. از بلندترین چرخه، ۱۱ روز کم کنید. بازه بین این دو عدد، دوره‌ای است که احتمال باروری در آن بیشترین است. برای مثال، اگر چرخه‌ها بین ۳۱ و ۲۸ روز بوده‌اند، بازه باروری بین روز ۱۰ تا ۲۰ خواهد بود.
ترشحات دهانه رحم (مخاط دهانه رحم)
مخاط دهانه رحم در طول چرخه قاعدگی تغییر می‌کند. قبل از تخمک‌گذاری ضخیم، سفید و خشک است. اما درست قبل از تخمک‌گذاری، شفاف، لغزنده و کش‌دار می‌شود (مانند سفیده تخم مرغ). این بافت به حرکت اسپرم به سمت تخمک کمک می‌کند.
دمای پایه بدن
دمای بدن هنگام تخمک‌گذاری مقدار کمی (حدود ۰.۵ تا ۱ درجه) بالا می‌رود. باید هر صبح، دمای بدن خود را قبل از بلند شدن از رختخواب و خوردن یا نوشیدن چیزی، با دماسنج مخصوص اندازه‌گیری کرده و ثبت کنید. بعد از چند ماه می‌توانید الگوی خاص دما و زمان تخمک‌گذاری را شناسایی کنید.
کیت‌های تخمک‌گذاری
کیت‌های تخمک‌گذاری مانند تست بارداری هستند. باید روی نوار ادرار کنید. این کیت‌ها افزایش هورمون LH (که درست قبل از تخمک‌گذاری افزایش می‌یابد) را تشخیص می‌دهند. نتیجه مثبت یعنی احتمال تخمک‌گذاری در ۳۶ ساعت آینده وجود دارد.
علائم تخمک گذاری چیست؟
هر فردی علائم تخمک گذاری ندارد، اما در کسانی که این نشانه‌ها را دارند، شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر است:
- حساس یا دردناک شدن سینه‌ها
- نفخ شکم
- درد خفیف لگن یا شکم
- لکه‌بینی یا خونریزی بسیار خفیف
- تغییر در وضعیت یا سفتی دهانه رحم
- افزایش میل جنسی
- حساسیت بیشتر در حس بویایی، چشایی یا بینایی
- نوسانات خلقی
- تغییر در اشتها
در چه بازه‌ای از تخمک‌گذاری می‌توان باردار شد؟
با اینکه تخمک فقط ۲۴ ساعت زنده می‌ماند، اسپرم می‌تواند ۳ تا ۵ روز در رحم زنده بماند. به همین دلیل، امکان بارداری از ۵ روز قبل تا یک روز پس از تخمک‌گذاری وجود دارد. برای افزایش احتمال بارداری، بهتر است رابطه جنسی قبل از تخمک‌گذاری انجام شود تا اسپرم‌ها هنگام آزاد شدن تخمک در بدن حاضر باشند. بیشترین احتمال لقاح بین یک تا دو روز قبل از تخمک‌گذاری و روز تخمک‌گذاری است.
آیا درد هنگام تخمک‌گذاری طبیعی است؟
بله، بسیاری از افراد درد ناشی از تخمک‌گذاری را تجربه می‌کنند. این درد نوعی گرفتگی یا درد لگنی است که در اواسط چرخه، غالباً در یک طرف زیر شکم احساس می‌شود. این درد معمولاً زمانی رخ می‌دهد که تخمک از فولیکول خارج می‌شود و گاهی با لکه‌بینی خفیف همراه است.
مشکلاتی که بر تخمک گذاری اثر می گذارند
برخی بیماری ها و مشکلات ممکن است بر روند تخمک گذاری اثر بگذارند و آن را مختل کنند. چند مورد از این موارد را بررسی می کنیم:
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): باعث بزرگ شدن تخمدان‌ها با فولیکول‌های کوچک و پر از مایع می‌شود. این سندرم تعادل هورمونی را مختل کرده و تخمک‌گذاری را دشوار می‌کند.
- اختلال عملکرد هیپوتالاموس: تولید FSH و LH را مختل کرده و مانع تخمک‌گذاری می‌شود.
- نارسایی زودرس تخمدان: در این حالت، تولید تخمک پیش از ۴۰ سالگی متوقف می‌شود، اغلب به دلیل کاهش استروژن.
- پرولاکتین بیش از حد: در نتیجه مصرف برخی داروها یا تومورهای هیپوفیز ممکن است بدن پرولاکتین زیادی تولید کند، که باعث کاهش استروژن می‌شود. به این وضعیت “هیپرپرولاکتینمیا” می‌گویند و یکی از علل کمتر شایع اختلالات تخمک‌گذاری است.
آیا با مصرف قرص ضدبارداری، تخمک‌گذاری رخ می‌دهد؟
خیر، وقتی که قرص‌های ضدبارداری یا سایر روش‌های هورمونی به‌طور صحیح مصرف شوند، نباید تخمک‌گذاری اتفاق بیفتد. این روش‌ها با مهار آزادسازی تخمک و افزایش ضخامت مخاط دهانه رحم (برای جلوگیری از ورود اسپرم) عمل می‌کنند.
آیا ممکن است تخمک‌گذاری داشته باشید اما پریود نشوید؟
بله، تخمک‌گذاری ممکن است رخ دهد اما پریود صورت نگیرد. به طور کلی، اگر به‌طور منظم تخمک‌گذاری صورت گیرد، پریود نیز باید منظم باشد. هرچند ممکن است خونریزی پریودی بدون تخمک‌گذاری و بالعکس هم اتفاق بیفتد.
آیا دارویی برای تحریک تخمک گذاری وجود دارد؟
بله، داروهای باروری خاصی برای تحریک تخمک‌گذاری طراحی شده‌اند. در صورتی که قصد باردار شدن دارید یا در تخمک‌گذاری مشکل دارید، با پزشک مشورت کنید تا با توجه به وضعیت‌تان بهترین درمان را پیشنهاد دهد.
تخمک‌گذاری پس از سقط جنین
افراد ممکن است ۱ تا ۲ ماه بعد از سقط پریود نشوند، ولی ممکن است برای چند ماه پریود بی‌نظم باشد. برخی افراد ترجیح می‌دهند صبر کنند تا حداقل یک قاعدگی طبیعی داشته باشند، تا محاسبه زمان تخمک‌گذاری راحت‌تر شود.
کلام آخر
تخمک‌گذاری مرحله‌ای از چرخه قاعدگی است. زمان دقیق تخمک‌گذاری در افراد مختلف و حتی بین چرخه‌های متفاوت، تغییر می‌کند. بدون تخمک‌گذاری، بارداری یا پریود منظم ممکن نیست. راه‌های مختلفی برای پیش‌بینی زمان تخمک‌گذاری وجود دارد. دانستن زمان تخمک‌گذاری می‌تواند به باردار شدن یا جلوگیری از بارداری کمک کند. بیماری‌های مختلفی ممکن است بر تخمک‌گذاری تأثیر بگذارند؛ در صورت نگرانی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
منابع: clevelandclinic، medicalnewstoday
