ذخیره تخمدان (Ovarian Reserve) به تعداد تخمک‌های باقیمانده در تخمدان اشاره دارد. بیشترین تعداد تخمک‌ها در مرحله جنینی وجود دارد و نوزادان دختر با حدود ۵۰۰,۰۰۰ تا ۱ میلیون تخمک متولد می‌شوند. بعد از آن، تخمک‌ها از طریق تخمک‌گذاری یا آترزی از بین می‌روند و مجدد تولید نمی‌شوند. بنابراین ذخیره تخمدان به‌طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد.
آزمایش ذخیره تخمدان چیست؟
آزمایش ذخیره تخمدان یکی از روش‌هایی است که پزشکان برای ارزیابی پتانسیل باروری استفاده می‌کنند. به این معنی که نتایج آزمایش نسبت به افراد هم‌سن شما تفسیر می‌شود. در این آزمایش از آزمایش خون و سونوگرافی واژینال استفاده می‌شود تا تعداد تقریبی تخمک‌ها (ذخیره تخمدان) تخمین زده شود.
چه زمانی باید آزمایش ذخیره تخمدان انجام شود؟
اگر فرد دچار بیماری باشد که احتمال دارد بر میزان تخمک‌های تأثیر گذاشته باشد (مانند سرطان). یا اگر در حال برنامه‌ریزی برای شروع درمان‌های ناباروری مانند IVF باشد، پزشک این آزمایش ها را توصیه می کند.
آزمایش ذخیره تخمدان چگونه انجام می‌شود؟
این تست شامل اندازه‌گیری هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) و هورمون ضد مولرین (AMH) از طریق خون و شمارش فولیکول آنترال (AFC) از طریق سونوگرافی واژینال است.
هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH)
FSH هورمونی است که رشد تخمک‌ها را در تخمدان کنترل می‌کند. این هورمون از غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود تا رشد فولیکول در تخمدان را تحریک کند. فولیکول یک کیسه کوچک پر از مایع است که تخمک را در خود نگه می‌دارد و با ترشح استروژن، تولید FSH را در چرخه تنظیم می‌کند. نمونه خون برای FSH معمولاً در روز سوم چرخه قاعدگی گرفته می‌شود.
هورمون آنتی مولرین (AMH)
AMH توسط فولیکول‌های تخمدان تولید می‌شود. از آنجا که فولیکول‌ها حاوی تخمک هستند، سطح بالای AMH نشان‌دهنده تعداد بیشتری تخمک در بدن است. AMH مانند تعداد تخمک با افزایش سن کاهش می‌یابد. برخلاف FSH، AMH می‌تواند در هر زمانی از چرخه قاعدگی اندازه‌گیری شود. سطح AMH کمتر از ۱ نانوگرم در میلی‌لیتر ممکن است نشان‌دهنده کاهش ذخیره تخمدانی باشد، اما نمی‌تواند توانایی باردار شدن را پیش‌بینی کند.
شمارش فولیکول آنترال (AFC)
AFC بخشی از آزمایش ذخیره تخمدان است که با استفاده از سونوگرافی واژینال انجام می‌شود. پزشک در ابتدای سیکل قاعدگی (معمولا در چهار روز اول) تعداد فولیکول‌های آنترال را در تخمدان‌ها شمارش می‌کند. فولیکول‌ها محل رشد تخمک‌ها هستند.
چه عواملی بر ذخیره تخمدان اثر می‌گذارند؟
مهم‌ترین عامل مؤثر بر ذخیره تخمدان، سن است. در هر سیکل قاعدگی، چندین تخمک شروع به رشد می‌کنند تا یکی از آنها به تخمک بالغ برای تخمک‌گذاری تبدیل شود. با این‌که در هر ماه فقط یک تخمک آزاد می‌شود، هزاران تخمک دیگر از بین می‌روند. از دیگر عواملی که می‌توانند باعث کاهش تعداد تخمک شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سابقه جراحی تخمدان یا بیماری در یکی از تخمدان‌ها یا هر دو
- شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
- عفونت شدید لگنی در گذشته
- سابقه خانوادگی یائسگی زودرس
آیا آزمایش ذخیره تخمدان خطر دارد؟
خیر. این آزمایش بی‌خطر است و شامل گرفتن خون از رگ بازو و انجام یک سونوگرافی داخلی از طریق واژن می‌باشد.
محدودیت‌های آزمایش ذخیره تخمدانی چیست؟
این آزمایش فقط می‌تواند تخمینی از پاسخ بدن به درمان‌های باروری ارائه دهد. کمیت تخمک ها را می سنجد ولی کیفیت آنها را مشخص نمی کند. برای مثال، ممکن است ذخیره تخمدانی خوبی داشته باشید اما تخمک‌هایی با کیفیت پایین داشته باشید که در طی IVF بارور نمی‌شوند. از سن ۳۵ سالگی به بعد، کیفیت تخمک‌ها نیز کاهش می‌یابد.
نتایج آزمایش ذخیره تخمدانی به چه معناست؟
نتایج این آزمایش نمی‌تواند زمان دقیق بارداری یا تعداد باقیمانده تخمک‌ها را مشخص کند. فقط نشان می‌دهد که ذخیره تخمک شما نسبت به سایر هم‌سن و سال‌ها در چه وضعیتی است.
دقت آزمایش‌های ذخیره تخمدان چقدر است؟
این آزمایش‌ها فقط ابزارهای تشخیصی هستند و نمی‌توانند به‌طور دقیق تعداد تخمک‌ها، مدت زمان باقیمانده برای بارداری یا زمان شروع یائسگی را پیش‌بینی کنند. اما، در حال حاضر بهترین ابزار در اختیار پزشکان هستند. به‌ویژه در درمان IVF، این آزمایش‌ها به پیش‌بینی تعداد تخمک‌ها و پاسخ بدن به داروهای تحریک تخمک‌گذاری کمک می‌کنند.
عدد نرمال برای ذخیره تخمدان چیست؟
سطوح نرمال ذخیره تخمدان ممکن است بین آزمایشگاه‌ها و پزشکان متفاوت تفسیر شود. بهتر است تفسیر نتایج به پزشک سپرده شود. هر آزمایش مولفه‌های متفاوتی را اندازه‌گیری می‌کند.
آیا می‌توان ذخیره تخمدان را افزایش داد؟
خیر. تعداد تخمک ها را نمی توان افزایش داد، اما شاید بتوان کیفیت تخمک‌ها را تحت تاثیر قرار داد. موارد زیر ممکن است بر کیفیت تخمک‌ها اثر بگذارد:
- تغذیه سالم و مصرف ویتامین‌ها
- خواب کافی
- ترک سیگار و پرهیز از مصرف الکل
چگونه کیفیت تخمک را آزمایش کنیم؟
در حال حاضر هیچ آزمایشی برای ارزیابی کیفیت تخمک وجود ندارد. کیفیت تخمک تنها در جریان درمان IVF و واکنش آنها به باروری مشخص می‌شود.
بهترین نشانگر ذخیره تخمدانی چیست؟
AMH به‌عنوان حساس‌ترین شاخص محسوب می‌شود و معمولا قبل از افزایش FSH کاهش می‌یابد. AFC نیز در مراکز مجرب، دقت بالایی دارد و گزینه جایگزین مناسبی است. AFC و AMH در مطالعات مختلف، قابلیت پیش‌بینی یکسانی نشان داده‌اند.
آیا تست ذخیره تخمدانی تعداد تخمک استخراج‌شده در IVF را پیش‌بینی می‌کنند؟
بله. بررسی‌های بسیاری نشان داده‌اند که AMH و AFC می‌توانند پاسخ تخمدان به تحریک و تعداد تخمک برداشت‌شده در IVF را پیش‌بینی کنند. حتی زنانی با سطح بسیار پایین AMHمی‌توانند پس از IVF باردار شوند.
کلام آخر
AMH و AFC ساده‌ترین، حساس‌ترین و دقیق‌ترین ابزارهای ارزیابی ذخیره تخمدانی هستند. آنها در پیش‌بینی کمیت تخمک مؤثرند، اما پیش‌بینی کننده ضعیفی برای توان باروری هستند. بنابراین نباید از آنها به عنوان تست باروری یا دلیل محدود کردن درمان استفاده شود.
منابع: asrm، clevelandclinic
