مولتیپل اسکلروزیس(ام اس) یک بیماری مزمن و بلندمدت سیستم عصبی مرکزی و یک اختلال خودایمنی است، به این معنا که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به خود حمله می‌کند. ام‌اس یک بیماری غیرقابل پیش‌بینی است که تأثیرات متفاوتی روی افراد دارد. مولتیپل اسکلروزیس (MS) بر عملکرد شناختی، احساسی، حرکتی، حسی یا بینایی تأثیر می‌گذارد و در نتیجه حمله سیستم ایمنی بدن به مغز و نخاع ایجاد می‌شود. برآورد شده است که بیش از ۱.۸ میلیون نفر در سراسر جهان به ام اس مبتلا هستند. این بیماری می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد، اما در بزرگسالان جوان و در زنان شایع‌تر است. ام‌اس می‌تواند با درمان زودهنگام بهبود یابد یا تثبیت شود. درمان هر فرد بسته به شدت بیماری و علائم متفاوت خواهد بود.
انواع ام اس
- سندرم بالینی جداشده: این اولین اپیزود از علائم عصبی است که می‌تواند به عنوان نشانه‌ای از ام‌اس در نظر گرفته شود.
- ام‌اس عودکننده-بهبود یابنده: شایع‌ترین نوع ام‌اس که دارای دوره‌هایی از حملات علائم (عود) است، که با دوره‌هایی از بهبودی (بدون علائم بالینی) دنبال می‌شود.
- ام‌اس پیشرونده ثانویه: پس از مدتی زندگی با RRMS، حملات بیماری کاهش می‌یابند، اما علائم به‌طور پیوسته و بدون دوره‌های عود یا بهبودی بدتر می‌شوند.
- ام‌اس پیشرونده اولیه: از شروع بیماری، به‌تدریج علائم شدیدتر می‌شوند و بدون عود یا بهبودی مشخص، بدتر می‌شوند.
علائم ام اس
علائم ام‌اس غیرقابل پیش‌بینی هستند. ممکن است خفیف یا شدید، موقتی یا دائمی باشند و بنا به ناحیه آسیب‌دیده سیستم عصبی در ترکیبات مختلفی ظاهر شوند .
علائم اولیه ام اس
- تاری یا دوبینی
- مشکل در تشخیص رنگ قرمز و سبز
- درد و کاهش بینایی به دلیل التهاب عصب بینایی (نوریت اپتیک)
- مشکل در راه رفتن و حفظ تعادل
- احساس غیرطبیعی مانند بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا گزگز (پارستزی)
سایر علائم ام‌اس
- ضعف عضلانی در دست‌ها و پاها
- مشکلات هماهنگی عضلات؛ شامل دشواری در راه رفتن، ایستادن یا حتی فلج جزئی یا کامل
- اسپاستیسیته: افزایش غیرارادی تنش عضلانی که منجر به گرفتگی عضلات و اسپاسم می‌شود
- خستگی مزمن که حتی با استراحت نیز از بین نمی‌رود
- از دست دادن حس در برخی قسمت‌های بدن
- مشکلات گفتاری
- لرزش بدن
- سرگیجه
- کاهش شنوایی
- مشکلات گوارشی و ادراری
- افسردگی
- تغییر در عملکرد جنسی
- حدود ۵۰٪ از افراد مبتلا به ام‌اس دچار مشکلات شناختی (تفکر، حافظه و تمرکز) می‌شوند که معمولاً خفیف است و فقط با انجام آزمایشات دقیق مشخص می‌شود.
دسته‌بندی علائم ام‌اس
علائم ام‌اس به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- علائم اولیه: شامل ضعف، بی‌حسی، لرزش، از دست دادن بینایی، درد، فلج، عدم تعادل و مشکلات ادراری و روده‌ای.
- علائم ثانویه: شامل عوارض ناشی از علائم اولیه مثل زخم بستر در اثر بی‌حرکتی، عفونت‌های مکرر ادراری از مشکلات مثانه و کاهش چگالی استخوان به دلیل کم‌تحرکی.
- علائم ثالثیه: شامل مشکلات اجتماعی، شغلی و روانی مانند ناتوانی در کار، اختلال در روابط شخصی و افسردگی.
علل ام‌اس
ام‌اس یک بیماری التهابی دمیلینه‌کننده است که در نتیجه حمله خودایمنی به میلین (لایه چربی‌ای که اطراف اعصاب مغز و نخاع را می‌پوشاند) ایجاد می‌شود. این اتفاق باعث مختل شدن پیام‌های الکتریکی بین اعصاب و سایر بخش‌های بدن شده و منجر به تشکیل زخم یا پلاک (اسکلروز) می‌شود. علت دقیق این حمله خودایمنی مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و محیطی ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند. این بیماری بیشتر در بزرگسالان جوان و میانسال رخ می‌دهد، در زنان شایع‌تر است، و در عرض‌های جغرافیایی بالاتر (که احتمالاً به دلیل کمبود نور خورشید و سطوح پایین ویتامین D است) رایج‌تر دیده می‌شود.
تشخیص ام‌اس
هیچ آزمایش قطعی برای تشخیص ام‌اس وجود ندارد. این بیماری به عنوان یک تشخیص حذف در نظر گرفته می‌شود. روش‌های تشخیصی شامل:
- تصویربرداری MRI: این آزمایش می‌تواند پلاک‌ها یا اسکارهای ناشی از ام‌اس را در مغز و نخاع شناسایی کند.
- پونکسیون کمری (Lumbar Puncture): بررسی مایع نخاعی برای یافتن تغییرات مرتبط با ام‌اس.
- توموگرافی انسجام نوری (OCT): یک آزمایش تصویربرداری برای بررسی عصب بینایی.
- پتانسیل‌های برانگیخته بینایی: اندازه‌گیری واکنش‌های مغز به محرک‌های بصری برای تشخیص کندی پیام‌های عصبی.
درمان ام‌اس
در حال حاضر، هیچ درمان قطعی برای ام‌اس وجود ندارد، اما روش‌هایی برای مدیریت علائم و کاهش شدت بیماری در دسترس هستند. اهداف درمان ام‌اس شامل کاهش دفعات و شدت عودها (حملات)، کند کردن پیشرفت بیماری، مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی است.
درمان اصلی ام‌اس شامل درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری (DMTs) است که هرچه زودتر شروع شوند، بهتر می‌توانند پیشرفت بیماری را کند کرده و از بروز حملات جلوگیری کنند. درمان‌های دیگر عبارتند از:
- استروئیدها برای کنترل حملات حاد به‌صورت کوتاه‌مدت
- داروهایی برای بهبود علائم مانند خستگی، گرفتگی عضلانی، افسردگی و مشکلات ادراری یا جنسی (این داروها روند بیماری را تغییر نمی‌دهند، اما علائم را مدیریت می‌کنند)
- متخصصان توان‌بخشی برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش گرفتگی عضلات و اسپاسم مدیریت خستگی در ام‌اس:
- انجام فعالیت ورزشی منظم
- داشتن الگوی خواب سالم
- پرهیز از مصرف داروهایی که خستگی را تشدید می‌کنند.
در ۲۰ سال گذشته، گزینه‌های درمانی ام‌اس بهبود چشمگیری داشته است، به‌ویژه در کشورهای با درآمد بالا که داروهای خوراکی، تزریقی و داخل وریدی متعددی برای درمان ام‌اس در دسترس هستند. اما در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط، این داروها در دسترس نیستند و درمان مؤثری برای انواع پیشرونده ام‌اس هنوز وجود ندارد.
انواع درمان
- داروهای تعدیل‌کننده بیماری: این داروها به کاهش التهاب در سیستم عصبی مرکزی و کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک می‌کنند.
- درمان حملات حاد: استفاده از کورتیکواستروئیدها و تعویض پلاسما (PLEX) برای کاهش شدت حملات.
- مدیریت علائم: شامل مصرف دارو برای کنترل درد، اسپاستیسیته، افسردگی و مشکلات حرکتی .
- توان‌بخشی و فیزیوتراپی: شامل تمرینات ورزشی، گفتاردرمانی و تقویت مهارت‌های روزمره برای بهبود کیفیت زندگی.
عوارض ناشی از ام‌اس
عوارض ام‌اس می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و شامل موارد زیر است:
- خستگی مزمن که باعث کاهش انرژی و عملکرد روزانه می‌شود
- ناتوانی در راه رفتن، نیاز به عصا یا ویلچر
- کاهش بینایی و مشکلات چشمی
- مشکلات مثانه، روده و سیستم ادراری
- افسردگی و مشکلات روحی-روانی
کلام آخر
ام‌اس یک بیماری مزمن سیستم عصبی مرکزی است که تأثیرات مختلفی بر افراد دارد. اولین علائم معمولاً شامل مشکلات بینایی، حرکتی و حسی هستند. ام‌اس می‌تواند باعث اختلال در تفکر، حالت روحی، عملکرد جنسی و عملکرد ادراری شود. داروها، توان‌بخشی و تغییر سبک زندگی می‌توانند به کنترل علائم بیماری کمک کنند.
منابع: hopkinsmedicine، who
