اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder – HPD) یک بیماری روانی است که با هیجانات شدید، تصویر نادرست از خود و میل بیش از حد برای جلب توجه مشخص می‌شود. افراد مبتلا به HPD اغلب برای جلب توجه رفتارهای نمایشی و نامناسب انجام می‌دهند. اعتماد به‌نفس این افراد به تایید دیگران بستگی دارد و نه به احساس ارزشمندی واقعی درونی. این اختلال بخشی از گروه “اختلالات شخصیت خوشه B” است که شامل رفتارهای نمایشی، احساسی و غیرقابل پیش‌بینی هستند. بیشتر مبتلایان به HPD متوجه نمی‌شوند که رفتار و طرز فکرشان ممکن است مشکل‌ساز باشد.
چه کسانی دچار اختلال شخصیت نمایشی می‌شوند؟
این اختلال معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود. زنان بیشتر از مردان با این اختلال تشخیص داده می‌شوند، اما ممکن است مردان کمتر مورد تشخیص قرار بگیرند. HPD یک اختلال نادر است و تخمین زده می‌شود که حدود ۱٪ از جمعیت به آن مبتلا باشند.
علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی
ویژگی اصلی این اختلال، هیجانات بیش از حد و نمایشی است. علائم رایج HPD شامل:
- 🔹 احساس عدم قدردانی یا افسردگی زمانی که توجهی دریافت نمی‌کنند.
- 🔹 نوسانات سریع هیجانی، اما سطحی و کم‌عمق.
- 🔹 رفتارهای نمایشی و ابراز احساسات افراطی که ممکن است دوستان و خانواده را در مکان‌های عمومی ناراحت کند.
- 🔹 جذابیت و فریبندگی بیش از حد، معمولاً همراه با رفتارهای اغراق‌آمیز.
- 🔹 وسواس نسبت به ظاهر فیزیکی و استفاده از لباس‌های رنگارنگ یا تنگ برای جلب توجه.
- 🔹 رفتارهای اغواگرانه و نامناسب، حتی در مواقعی که جذابیت جنسی ضروری نیست.
- 🔹 بیان نظرات و احساسات با اغراق و بدون داشتن شواهد مشخص.
- 🔹 تأثیرپذیری بیش از حد از دیگران، به‌ویژه کسانی که آن‌ها را تحسین می‌کنند.
- 🔹 تعبیر اشتباه از روابط خود به‌عنوان روابطی عمیق‌تر و نزدیک‌تر از آنچه در واقعیت هستند.
- 🔹 مشکل در حفظ روابط به دلیل سطحی و تصنعی‌بودن تعاملاتشان.
- 🔹 نیاز مداوم به دریافت تأیید و تشویق از دیگران.
- 🔹 کسل شدن سریع از فعالیت‌های عادی و نیاز به هیجان و تحریک‌های بیرونی.
دلایل ایجاد اختلال شخصیت نمایشی
علل دقیق HPD هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما مطالعات نشان داده‌اند که عوامل زیر می‌توانند مؤثر باشند:
- ✅ ۱. عوامل ژنتیکی: این اختلال ممکن است در خانواده‌هایی که سابقه‌ی بیماری‌های روانی دارند، رایج‌تر باشد.
- ✅ ۲. تجربیات آسیب‌زا در کودکی: سوءاستفاده، از دست دادن والدین، یا تجربه‌های تنش‌زای دوران کودکی می‌تواند باعث شکل‌گیری این اختلال شود.
- ✅ ۳. سبک‌های تربیتی ناسالم: والدینی که یا بیش از حد سهل‌گیر هستند یا بیش از حد سخت‌گیر و بی‌ثبات، ممکن است زمینه‌ساز این اختلال شوند. قرار گرفتن در محیط‌هایی که در آن‌ها رفتارهای نمایشی به‌عنوان روش تأیید‌شدن تشویق می‌شود.
برخی محققان معتقدند که مشکلات در روابط کودکی با والدین، می‌تواند منجر به اعتماد به‌نفس پایین و وابستگی شدید به تایید دیگران شود.
روش‌های تشخیص اختلال شخصیت نمایشی
معمولاً این اختلال تا قبل از ۱۸ سالگی تشخیص داده نمی‌شود. فرایند تشخیص شامل بررسی سابقه خانوادگی و پزشکی فرد، ارزیابی روابط اجتماعی و شغلی وبررسی کنترل تکانه و واقعیت‌سنجی است. روان‌شناس یا روان‌پزشک با سوالاتی کلی و غیرمستقیم این اختلال را تشخیص می‌دهند تا از واکنش تدافعی بیمار جلوگیری کنند. مصاحبه با اعضای خانواده و دوستان فرد نیز برای درک بهتر رفتارهای او می‌تواند مفید باشد. برای تشخیص HPD، فرد باید حداقل پنج مورد از علائم زیر را داشته باشد:
- ✅ نیاز شدید به جلب توجه دیگران
- ✅ رفتارهای اغواگرانه و نامناسب
- ✅ نوسانات هیجانی سریع و سطحی
- ✅ استفاده از ظاهر برای جلب توجه دیگران
- ✅ بیان نظرات بدون داشتن دلایل منطقی
- ✅ احساسات و واکنش‌های اغراق‌آمیز
- ✅ تأثیرپذیری زیاد از دیگران
- ✅ درک غلط از میزان صمیمیت روابط خود با دیگران
تشخیص افتراقی
اختلال شخصیت هیستریونیک را می‌توان از سایر اختلالات شخصیت متمایز نمود:
- اختلال شخصیت نارسیستی: درحالی‌که بیماران مبتلا به این اختلال نیز به دنبال جلب توجه هستند، آن‌ها تمایل دارند که به خاطر آن احساس بهتر و عمده‌تری نسبت به خود داشته باشند.
- اختلال شخصیت مرزی: بیماران مبتلا به این اختلال خود را بد تصور می‌کنند و احساسات را به شدت و عمیق تجربه می‌کنند.
- اختلال شخصیت وابسته: این بیماران نیز در تلاش برای نزدیکی به دیگران هستند اما بیشتر مضطرب و تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
درمان اختلال شخصیت نمایشی
افراد مبتلا به HPD معمولاً نمی‌پذیرند که رفتارشان مشکل‌ساز است، بنابراین پیروی از برنامه درمانی برای آن‌ها دشوار است.
✅ ۱. روان‌درمانی (مشاوره روان‌شناسی):
- 🔹 درمان شناختی-رفتاری (CBT): کمک به تغییر الگوهای فکری و رفتاری ناسالم.
- 🔹 روان‌درمانی روان‌پویشی: بررسی ریشه‌ی مشکلات روانی و احساسات ناخودآگاه مرتبط با روابط.
- 🔹 گروه‌درمانی: ارائه بازخورد درباره‌ی رفتارهای فرد توسط دیگران.
- 🔹 درمان حمایتی: افزایش عزت‌نفس و بهبود مهارت‌های مقابله‌ای.
- داروهای درمانی برای HPD وجود ندارد، اما در صورت ابتلا به افسردگی و اضطراب، ممکن است داروهای ضدافسردگی تجویز شوند.
آیا می‌توان از اختلال شخصیت نمایشی پیشگیری کرد؟
HPD قابل پیشگیری نیست، اما تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به افراد کمک کند که الگوهای رفتاری سالم‌تری داشته باشند. با بهره‌گیری از روان‌درمانی، افراد می‌توانند روش‌های بهتری برای مدیریت احساسات و رفتارهای خود بیاموزند.
عوارض و مشکلات مرتبط با HPD
افراد مبتلا به این اختلال در معرض خطر موارد زیر هستند:
- ✅ افسردگی و اضطراب
- ✅ سوءمصرف مواد مخدر و الکل
- ✅ حملات پانیک
- ✅ اختلالات تبدیلی (Conversion Disorders)
- ✅ افکار خودکشی یا تهدید به خودآزاری برای جلب توجه
- افراد مبتلا به HPD معمولاً در روابط بین‌فردی و اجتماعی خود دچار مشکلات زیادی می‌شوند.
کلام آخر
گرچه HPD یک اختلال مزمن است، اما افراد مبتلا در صورت دریافت درمان مناسب می‌توانند زندگی پربارتری داشته باشند. روان‌درمانی مؤثرترین روش درمانی برای این اختلال است و می‌تواند به کاهش علائم و بهبود عملکرد اجتماعی کمک کند. افرادی که در جلسات مشاوره شرکت می‌کنند، اغلب روابط پایدارتر و زندگی اجتماعی بهتری خواهند داشت. اشخاصی که درمان دریافت نمی‌کنند، ممکن است به مشکلات جدی در روابط، کار و سلامت روان دچار شوند.
منابع: clevelandclinic، msdmanuals
