اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder – BPD) یک بیماری روانی است که با نوسانات شدید خلقی، بی‌ثباتی در روابط بین فردی و رفتارهای تکانشی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به BPD ترس شدیدی از طرد شدن و تنها ماندن دارند و در کنترل احساسات، به‌ویژه خشم، مشکل دارند. این افراد ممکن است رفتارهای پرخطر و تکانشی مانند رانندگی بی‌احتیاط، تهدید به آسیب به خود یا دیگران، و مشکلات کنترل هیجانات داشته باشند. این اختلال باعث می‌شود که برقراری و حفظ روابط پایدار برای این افراد دشوار شود.
تفاوت بین اختلال شخصیت مرزی و اختلال دوقطبی چیست؟
هر دو اختلال باعث تغییرات شدید در خلق‌و‌خو می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی دارند. در BPD، تغییرات رفتاری و احساسی ناگهانی و عمدتاً در واکنش به استرس‌های بین‌فردی رخ می‌دهند. اما در اختلال دوقطبی، نوسانات خلقی به صورت دوره‌ای و پایدارتر رخ می‌دهند و با تغییرات سطح انرژی همراه هستند.
چه کسانی به اختلال شخصیت مرزی مبتلا می‌شوند؟
این اختلال معمولاً در سال‌های نوجوانی ظاهر می‌شود و تا بزرگسالی ادامه دارد. احتمال ابتلا به BPD در صورت وجود عوامل زیر بیشتر است:
- 🔹 سابقه خانوادگی BPD
- 🔹 وجود سایر مشکلات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی یا اختلالات خوردن
- حدود ۷۵٪ از افراد مبتلا به این اختلال را زنان تشکیل می‌دهند، اما مردان ممکن است با PTSD یا افسردگی اشتباه تشخیص داده شوند.
شیوع این اختلال چقدر است؟
این اختلال نسبتاً نادر است و تنها حدود ۱.۴٪ از جمعیت بزرگسال به BPD مبتلا هستند.
علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی
علائم معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شوند و ممکن است بعد از مدتی کمتر شوند یا از بین بروند. علائم رایج BPD شامل:
- ترس از طرد شدن و تنها ماندن: افراد مبتلا نمی‌توانند به‌تنهایی راحت باشند و ممکن است به شدت به دیگران وابسته شوند. ممکن است رفتارهای کنترلی نشان دهند تا دیگران را مجبور به ماندن کنند.
- روابط ناپایدار و پرتنش: این افراد دیدگاه خود را درباره دیگران به‌صورت ناگهانی تغییر می‌دهند (مثلاً شخصی را یک روز ایده‌آل و روز دیگر بدترین فرد می‌دانند). روابط عاشقانه، خانوادگی و دوستی آن‌ها اغلب پرهرج‌و‌مرج است.
- تصویری ناپایدار از خود: ممکن است فرد احساس بی‌ارزشی یا گناه شدید داشته باشد. معمولاً اهداف، ارزش‌ها، علایق و دوستان خود را به‌صورت ناگهانی تغییر می‌دهند. خودویرانگری مانند خراب کردن شغل یا روابط موفق از رفتارهای رایج است.
- تغییرات ناگهانی در احساسات: حالت‌های عاطفی شدید و گذرا مانند خشم ناگهانی، اضطراب و تنش عاطفی، احساس بی‌ارزشی و افسردگی. این نوسانات معمولاً چند ساعت تا چند روز طول می‌کشند، اما پایدار نیستند.
- رفتارهای مخرب و پرخطر: رفتارهای ناپایدار و تکانشی شامل رانندگی با سرعت بالا، درگیری‌های فیزیکی، سوءمصرف مواد، پرخوری افراطی، روابط جنسی پرخطر
- تهدید مکرر به خودآزاری یا خودکشی: این افراد ممکن است به‌طور مداوم تهدید به آسیب به خود یا خودکشی کنند. اغلب صدماتی مانند بریدن خود یا سوزاندن پوست خود دارند.
- احساس پوچی مداوم: افراد مبتلا دائماً احساس خالی بودن یا بی‌هدفی دارند.
- مشکلات شدید در کنترل خشم: ممکن است به‌طور ناگهانی و شدیدی خشمگین شوند و سپس دچار احساس گناه شوند.
- پارانویا و افکار پارانوییدی موقت: هنگام استرس شدید ممکن است افکار پارانوییدی و سوءظن نسبت به اطرافیان داشته باشند. در برخی موارد، توهمات گذرا تجربه کنند.
علل اختلال شخصیت مرزی
عوامل موثر در ایجاد این اختلال شامل:
- ✅ ۱. تجربیات آسیب‌زا در دوران کودکی: ۷۰٪ از مبتلایان به BPD در کودکی مورد آزار یا سوءرفتار قرار گرفته‌اند. سوءرفتار عاطفی، جدایی از والدین و مشکلات خانوادگی شایع هستند.
- ✅ ۲. عوامل ژنتیکی: این اختلال در خانواده‌ها دیده می‌شود، اما به‌طور قطعی ارثی نیست.
- ✅ ۳. تغییرات مغزی: اسکن‌های مغزی نشان داده‌اند که بخش‌های مربوط به احساسات و کنترل هیجانات در افراد مبتلا به BPD متفاوت عمل می‌کنند.
تشخیص BPD
این اختلال معمولاً بعد از ۱۸ سالگی تشخیص داده می‌شود. تشخیص شامل بررسی سوابق خانوادگی و پزشکی، بررسی تجارب فرد در روابط و کنترل احساسات و مصاحبه‌های روان‌شناختی است.
درمان اختلال شخصیت مرزی
BPD می‌تواند درمان‌پذیر باشد، اما نیاز به زمان، تعهد و صبر دارد.
✅ ۱. درمان‌های روان‌شناختی (مشاوره):
- روان‌درمانی رفتاری دیالکتیکی (DBT): این روش برای کمک به افزایش هوشیاری هیجانی و کاهش رفتارهای پرخطر طراحی شده است.
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی و زیان‌آور را تغییر دهند.
- گروه‌درمانی: به شخص کمک می‌کند تا مهارت ارتباطی و تعامل با دیگران را تقویت کند.
✅ ۲. دارودرمانی:
درمان دارویی به‌عنوان درمان اصلی استفاده نمی‌شود، اما می‌تواند در مدیریت افسردگی، اضطراب و نوسانات خلقی کمک کند. داروهای ضدافسردگی، تثبیت‌کننده‌های خلقی و ضدروان‌پریشی در موارد خاص تجویز می‌شوند.
✅ ۳. بستری شدن در شرایط حاد:
در صورت افکار شدید خودکشی، بستری کوتاه‌مدت ممکن است لازم باشد.
چه زمانی اختلال شخصیت مرزی شروع می‌شود؟
BPD معمولا در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود و در این دوران شدیدترین علائم را نشان می‌دهد. با بالا رفتن سن، تغییرات خلقی، خشم و رفتارهای تکانشی معمولاً بهبود می‌یابند، ولی مشکلات مربوط به تصویر از خود و ترس از رها شدن همچنان ادامه پیدا می‌کنند. با درمان مناسب، بسیاری از افراد مبتلا به BPD می‌توانند زندگی ثابت‌تر و رضایت‌بخش‌تری داشته باشند.
عوامل خطر برای BPD
✅ استعداد ژنتیکی: افرادی که یکی از اعضای خانواده‌ی نزدیک آن‌ها به BPD یا دیگر اختلالات روانی مبتلا باشد، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال قرار دارند.
✅ تجربیات تلخ دوران کودکی: قرار گرفتن در معرض خشونت خانوادگی، سوء‌استفاده، یا بی‌توجهی والدین می‌تواند خطر ابتلا به BPD را افزایش دهد.
عوارض اختلال شخصیت مرزی
BPD می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد، از جمله:
- مشکلات شغلی و تغییرات مکرر شغل یا اخراج شدن
- عدم تکمیل تحصیلات و موانع آموزشی
- مشکلات قانونی، درگیری‌های فیزیکی و زندان
- روابط پر تنش خانوادگی، طلاق و مشکلات زناشویی
- آسیب به خود و بستری شدن مکرر در بیمارستان
- روابط ناسالم و سوء‌استفاده‌های عاطفی
- بارداری ناخواسته، بیماری‌های جنسی، تصادفات خطرناک
- افکار خودکشی
- افسردگی و اضطراب
- سوءمصرف مواد و الکل
- اختلالات دوقطبی و PTSD (استرس پس از سانحه)
- اختلالات تغذیه و ADHD
پیشگیری
BPD معمولاً با افزایش سن بهبود می‌یابد و افراد می‌توانند یاد بگیرند چگونه علائم خود را مدیریت کنند. درمان باعث کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی و افزایش پایداری در روابط و شغل می‌شود. بدون درمان، افراد مبتلا به BPD ممکن است با مشکلات شدیدتر مانند اعتیاد، خودآزاری یا رفتارهای پرخطر روبه‌رو شوند.
منابع: mayoclinic، clevelandclinic
