اختلال شخصیت ضد اجتماعی یک اختلال سلامت روان است که در آن، فرد حقوق و احساسات دیگران را نادیده می‌گیرد، عمدا دیگران را عصبانی یا ناراحت می‌کنند، با بی‌تفاوتی یا خشونت با دیگران برخورد کرده و دست به فریبکاری می‌زنند. این افراد اغلب هیچ احساس پشیمانی یا ندامتی نسبت به رفتارهایشان ندارند.
افراد دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی اغلب قانون‌شکنی می‌کنند و ممکن است به رفتارهای مجرمانه کشیده شوند. آن‌ها ممکن است دروغ بگویند، با خشونت یا بی‌فکری رفتار کنند و با مشکلات سوءمصرف مواد مخدر یا الکل دست‌وپنجه نرم کنند. همچنین معمولاً نمی‌توانند به‌طور مداوم مسئولیت‌های مربوط به خانواده، کار یا مدرسه را به انجام برسانند.
علائم اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟
علائم می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد و هر فرد ممکن است گرایش بیشتری نسبت به برخی از این رفتارها داشته باشد. علائم اختلال شخصیت ضد اجتماعی عبارتند از:
- نادیده گرفتن اصول درست و غلط به صورت مکرر
- دروغ گفتن برای سوء‌استفاده از دیگران
- فقدان حساسیت یا احترام نسبت به احساسات دیگران
- استفاده از جذابیت یا شوخ‌طبعی برای فریب دیگران به نفع خود یا برای لذت
- داشتن حس برتری و نظرات افراطی
- داشتن مشکلات قانونی، از جمله رفتارهای مجرمانه
- خشم، پرخاشگری، تهدید یا خشونت نسبت به دیگران
- نداشتن احساس گناه نسبت به آسیب زدن به دیگران
- رفتارهای خطرناک بدون نگرانی از آسیب به خود یا دیگران
- بی‌مسئولیتی و عجز از انجام وظایف شغلی یا مالی
بزرگسالان مبتلا به این اختلال معمولاً علائم اختلال سلوک را پیش از ۱۵ سالگی نشان می‌دهند. علائم اختلال سلوک شامل پرخاشگری نسبت به افراد و حیوانات، تخریب اموال و دارایی‌ها، دروغ‌گویی و فریب، دزدی و نقض جدی قوانین است.
چه زمانی اختلال شخصیت ضد اجتماعی آغاز می‌شود؟
علائم معمولاً پیش از ۱۵ سالگی آغاز می‌شوند. در کودکی، تشخیص اولیه اختلال سلوک (Conduct Disorder) است. کودکان دچار این اختلال ممکن است رفتارهای خشونت‌آمیز، بی‌قانونی، دزدی، دروغ‌گویی یا زورگویی داشته باشند. دو نشانه هشداردهنده در کودکی شامل آتش‌افروزی و آزار حیوانات هستند. در برخی موارد، والدین یا پزشکان ممکن است نشانه‌های این بیماری را با سایر اختلالات مانند بیش‌فعالی یا اختلال توجه (ADHD)، افسردگی، اختلال مقابله‌جویانه‌ـ‌سرکشی (ODD) اشتباه بگیرند.
اگر این اختلال به موقع در کودکی تشخیص داده شود، ممکن است با درمان مناسب از پیشرفت آن به اختلال شخصیت ضد اجتماعی در بزرگسالی جلوگیری شود. معمولا علائم شدیدترین حالت خود را بین سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی دارند و پس از آن ممکن است شدت کمتری پیدا کنند.
علت ASPD چیست؟
علت دقیق ASPD ناشناخته است اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و تجربیات دوران رشد می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. یکی از عوامل اصلی احتمالاً پیچیدگی‌های بیولوژیکی مغز از جمله سطح غیرعادی سروتونین است.
آیا این اختلال ارثی است؟
مطالعات نشان می‌دهد که احتمال ابتلا به ASPD در صورتی که یکی از بستگان خونی دارای این اختلال باشد، بیشتر است. اما ژن مشخصی تا کنون برای آن شناسایی نشده است.
چه عواملی خطر ابتلا را افزایش می‌دهند؟
- تشخیص قبلی اختلال سلوک (Conduct Disorder)
- مرد بودن
- تجربه آسیب یا سوء‌استفاده در دوران کودکی
- سابقه اختلال مصرف مواد یا داشتن بستگان مبتلا به این اختلال
- سابقه خانوادگی اختلالات روانی
- عملکرد ضعیف در مدرسه
- سابقه زندانی شدن
عوارض ASPD چیست؟
این بیماری می‌تواند بسیار خطرناک باشد و پیامدهایی مانند خشونت یا سوء‌استفاده از دیگران، بی‌توجهی به دیگران، خودکشی، اختلال مصرف مواد یا الکل، دستگیری و زندان، بیماری‌های جسمی یا روانی دیگر (مانند افسردگی یا اضطراب)، ناتوانی در انجام تعهدات شخصی، اجتماعی یا شغلی داشته باشد.
تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی چگونه است؟
تشخیص توسط روان‌پزشک انجام می‌شود. آنان با استفاده از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) به بررسی الگوهای فکری و رفتاری فرد می‌پردازند. در بیشتر موارد، تشخیص در نتیجه ارجاع قانونی انجام می‌شود و نه به خواست خود فرد. برخی اختلالات مانند اختلال شخصیت مرزی (BPD)، اختلال شخصیت خودشیفته (NPD)، اختلال مصرف مواد می‌توانند علائمی مشابه با ASPD داشته باشند.
درمان ASPD شامل چیست؟
- داروها: برای کنترل علائم مانند پرخاشگری یا نوسانات خلقی، داروهای ضد افسردگی (مانند سرترالین و فلوکستین)، داروهای ضد روان‌پریشی (مانند ریسپریدون و کوئتیاپین)، تثبیت‌کننده‌های خلق (مانند لیتیوم و کاربامازپین).
- روان‌درمانی: مانند درمان شناختی‌ـ‌رفتاری (CBT) که به کمک آن رفتارها و طرز تفکر اصلاح می‌شوند.
- ممکن است ترکیبی از دارو و روان‌درمانی موثر باشد. درمان بیماری‌های هم‌زمان مانند مصرف مواد نیز ضروری است. درمان ASPD دشوار است چون فرد ممکن است نپذیرد که رفتارهایش آسیب‌زننده است. اما درمان می‌تواند به کاهش آسیب به خود و دیگران کمک کند.
آیا می‌توان از ASPD پیشگیری کرد؟
روش مشخصی برای پیشگیری وجود ندارد، اما شناسایی و درمان اختلال سلوک در کودکی ممکن است از بروز ASPD جلوگیری کند. ASPD یک بیماری مادام‌العمر است. علائم معمولاً در دهه سوم زندگی شدیدتر است و گاهی پس از ۴۰ سالگی کاهش می‌یابد. درمان می‌تواند باعث بهبود عملکرد اجتماعی و فردی شود، اما حفظ آن نیاز به پیگیری مادام‌العمر دارد. توقف درمان ممکن است به تشدید علائم منجر شود.
کلام آخر
اختلال شخصیت ضد اجتماعی به معنای «دوست نداشتن جمع» نیست، بلکه یک بیماری روانی جدی است. بسیاری از افراد بدون درک عواقب، دست به رفتارهای خطرناک می‌زنند. تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد. درمان مجازات نیست، بلکه فرصتی برای بهبود است. با حمایت خانواده و متخصصان، راهی برای داشتن زندگی سالم‌تر وجود دارد.
منابع: clevelandclinic، mayoclinic
